ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Η ελευθερία του τύπου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δικαιώματα του πολίτη και αναμφισβήτητο στήριγμα της δημοκρατικής κοινωνίας. Ο τύπος επιβάλεται να είναι ελέυθερος από οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας, ώστε να μπορεί να ενημερώνει τους πολίτες για τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα,δείχνοντας παράλληλα σεβασμό στο δημοκρατικό πολίτευμα.Άλλωστε δεν νοείται δημοκρατικό πολίτευμα χωρίς ελευθερία τύπου, γνώμης και έκφρασης. Ο γάλλος πολιτικός συγγραφέας François Auguste René (1768-1848) μάλιστα, τόνιζε στον 19º αιώνα ότι χωρίς την ελευθερία του τύπου«το σύνταγμα δεν είναι παρά ένα παιχνίδι, διότι δεν υπάρχει συνταγματική ελευθερία χωρίς ελευθερία του τύπου». Η ελευθερία του τύπου συνεπώς, καθώς και της έκφρασης, συνιστά αναγκαίο θεμέλιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας και μία από τις βασικές προϋποθέσεις για την πρόοδο της και την ανάπτυξη κάθε ανθρώπου.

Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού εξέφρασε τη χειραφέτηση του ευρωπαϊκού πνεύματος από τα δεσμά της μεσαιωνικής κοσμοθεωρίας και προσέφερε ένα εναλλακτικό σύνολο γνωστικών αρχών που επιβεβαίωνε τη νίκη του σύγχρονου πνεύματος, μετά απο πολλούς πνευματικούς και πολιτικούς αγώνες. Ο Διαφωτισμός στηρίχθηκε στην ελπίδα της απαλλαγής της ανθρώπινης σκέψης απο την πλάνη, την άγνοια και την προκατάληψη, που τόσο βαθιά σφυρηλάτησε για αιώνες ο ιδεολογικός έλεγχος της Καθολικής Εκκλησίας. Οι εκφραστές αυτού του νέου πνεύματος, οι φιλόσοφοι, δεν περιορίστηκαν μόνο στην ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων,αλλά αναζήτησαν λύσεις για τη βελτίωση του ανθρώπου και την ανάπλαση της κοινωνίας. Τάχθηκαν υπέρ της ανεξιθρησκίας και καταδίκασαν τον θρησκευτικό φανατισμό. Στον χώρο των πολιτικών ιδεών, οι διαφωτιστές είχαν ως πρότυπό τους το αγγλικό σύστημα διακυβέρνησης και ήταν θεωρητικά επηρεασμένοι από τον Τζον Λοκ (1632-1704), έναν από τους σπουδαιότερους προδρόμους του Διαφωτισμού. Ο Λοκ διατύπωσε την αρχή του Κοινωνικού Συμβολαίου, ότι δηλαδή οι κυβερνήσεις συγκροτούνται βάσει συμφωνίας με το λαό. Η παραβίαση της συμφωνίας αυτής εκ μέρους των κυβερνητικών παρέχει αυτόματα στον λαό το δικαίωμα της αντίστασης και της επανάστασης.

Σημαντικός εκπρόσωπος των πολιτικών ιδεών του Διαφωτισμού ήταν ο Γάλλος Μοντεσκιέ (1698-1755). Στο βιβλίο του “Το Πνεύμα των Νόμων” διατυπώνει τη θεωρία της διάκρισης των εξουσιών σε νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική, με στόχο να αποτρέπεταιο κίνδυνος αυταρχικής διακυβέρνησης. Η θεωρία αυτή άσκησε μεγάλη επίδραση στην πολιτική σκέψη και αποτέλεσε συστατικό στοιχείο των σημαντικότερων πολιτικών και πολιτειακών κειμένων της εποχής, όπως για παράδειγμα της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Τη σκέψη των διαφωτιστών απασχόλησαν και τα ζητήματα της ελευθερίας του ατόμου και της ισότητας των ανθρώπων.

Ο Ρουσσό (1712-1778) στο έργο του “To Κοινωνικό Συμβόλαιο” (1762) υπερασπίζεται την ελευθερία του ανθρώπου και δέχεται ως κυρίαρχη μόνο τη γενική βούληση, την οποία πρέπει να εκφράζει και στην οποία οφείλει να υποτάσσεται η εκάστοτε κυβέρνηση. Η πολιτική θεωρία του Ρουσσό δεν εγγυάται μόνο την ελευθερία, αλλά και την ισότητα, κάτι που όμως απαιτεί μια ριζική αναμόρφωση της κοινωνίας. Η ισότητα, υποστήριξε ο Ρουσσό, υπήρχε στη φυσική κοινωνία και καταργήθηκε, όταν δημιουργήθηκε ο θεσμός της ιδιοκτησίας και της εξουσίας. Για να ξεπεραστεί η κοινωνική ανισότητα, πρέπει, κατά τον Ρουσσό, να επιστρέψουν οι άνθρωποι σε μια ενδιάμεση κοινωνία μεταξύ της φυσικής και της σύγχρονής του, χωρίς αυτό να σημαίνει επιστροφή σε πρωτόγονες συνθήκες διαβίωσης ή απόρριψη της προόδου και του θεσμού της ιδιοκτησίας.

Από τους διαφωτιστές προτάθηκαν επίσης και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις για την προστασία της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Σημαντικό υπήρξε στον τομέα αυτό το έργο του Τσέζαρε Μπεκαρία (1738-1794), ο οποίος στο βιβλίο του “Περί εγκλημάτων και ποινών”(1764) αναφέρεται στον εξανθρωπισμό της ποινικής δικαιοσύνης. Το έργο αυτό συνέβαλε στο να αλλάξει ριζικά η αντίληψη για την ερμηνεία των νόμων και το μέγεθος και τον χαρακτήρα των ποινών, καθώς και για γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης και αναλογία ποινών και εγκλημάτων.

Ο κύριος εκφραστής του Διαφωτισμού στη Γαλλία, χώρα στην οποία ο Διαφωτισμός άνθισε και έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του, ήταν ο François Marie Arouet, ο στοχαστής που υπέγραφε με το όνομα Βολταίρ. Ο Βολταίρος είναι περισσότερο γνωστός ως υπέρμαχος της ατομικής ελευθερίας. Θεωρούσε βαρβαρότητα κάθε περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης γνώμης. Η φράση του παρατίθεται ως το υψηλότερο κριτήριο πνευματικής ανεκτικότητας : «Δεν συμφωνώ ούτε με μία λέξη από όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμα σου να τα λες».

Η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (1789) κατοχυρώνει το δικαίωμα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της αντίστασης στην καταπίεση, καθώς και την ιδιοκτησία ως φυσικό δικαίωμα κάθε ατόμου. Με τη Διακήρυξη απαγορεύτηκε η κατάχρηση εξουσίας, ενώ η ελευθερία του λόγου, η ελευθεροτυπία και η ανεξιθρησκία θεωρήθηκαν απαραβίαστες. Τέλος κάθε πολίτης πλέον είχε ίση μεταχείριση στα δικαστήρια και κανένας δεν μπορούσε να υποστεί ποινή, παρά μόνο σύμφωνα με τον νόμο. Με τη διακήρυξη αυτήν όλοι οι πολίτες είχαν πλέον τη δυνατότητα να συγκρίνουν αδιαλείπτως τις πράξεις της κυβέρνησης με τον αντικειμενικό σκοπό κάθε κοινωνικού θεσμού, έτσι ώστε να μην επιτρέψουν ποτέ στον εαυτό τους να γίνει αντικείμενο καταπίεσης και εξευτελισμού από την τυραννία. Έτσι ο λαός μπορούσε να έχει πάντα μπροστά στα μάτια του τις βάσεις της ελευθερίας του, ο δικαστής τον κανόνα των υποχρεώσεων του, και ο νομοθέτης το αντικείμενο της αποστολής του. Η ελευθερία γνώμης και έκφρασης Η ελευθερία γνώμης και έκφρασης αποτελεί βασική αρχή κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος. Στο δημοκρατικό πολίτευμα όλες οι ιδέες πρέπει να είναι ελεύθερες, να υπάρχει ελεύθερος ανταγωνισμός ιδεών και ο καθένας να είναι ελεύθερος να τις απορρίψει ή να τις δεχτεί. Απο τηνελεύθερη βούληση ενός εκάστου εξαρτάται άλλωστε ποιες ιδέες θα επικρατήσουν και ποιες όχι, και αυτό θα πρέπει να είναι προϊόν ελεύθερης διαδικασίας και όχι επιβολής. Η ελεύθερη κυκλοφορία όλων των ιδεών είναι χαρακτηριστικό του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πολιτικές πεποιθήσεις,και κυρίως με τη μορφή όχι της συμφωνίας, αλλά της αμφισβήτησης των κρατούντων. Η προστασία της αντίθετης γνώμης, η προστασία των αντιφρονούντων, είναι προστασία αυτής της ίδιας της Δημοκρατίας. Ελευθερία της γνώμης είναι κυρίως ελευθερία των αντιφρονούντων, διότι οι εξυμνούντες την εξουσία ουδέποτε κινδύνευσαν. Ανάγκη προστασίας έχει, κατά κύριο λόγο, όποιος διαφωνεί. Η ελευθερία της σκέψης είναι κυρίως ελευθερία της διαφορετικής σκέψης, ελευθερία της διαφωνίας.

Οι πολιτικές διώξεις κατέχουν σημαντική θέση στο μελανό σημείο της ιστορίας του ανθρώπου. Φόνοι, συλλήψεις, βασανισμοί, εκτοπίσεις, εξορίες κλπ. χρησιμοποιούνται από ανελεύθερα καθεστώτα για τον «σωφρονισμό» ή την εξαφάνιση των πολιτικών αντιπάλων. Τα ανελεύθερα καθεστώτα ασκούσαν πάντοτε έλεγχο των ιδεών. Στα καθεστώτα αυτά υπάρχουν απαγορευμένες ιδέες, που τίθενται υπό διωγμόν. Η δράση των ανελεύθερων καθεστώτων εναντίον της ελευθερίας των ιδεών είναι διττή. Αφενός μεν διώκονται οι αντιφρονούντες και απαγορεύονται οι αντίθετες ιδέες, αφετέρου δε επιβάλλονται συγκεκριμένες αντιλήψεις και ιδέες. Η αυταρχική κρατική εξουσία υπήρξε, λοιπόν, ιδιαίτερα εχθρική με την ελεύθερη σκέψη. Είναι, όμως, συμπερασματικά, σαφές ότι η θεσμική εγγύηση της ελεύθερης και πλουραλιστικής διαμόρφωσης της κοινής γνώμης αποτελεί θεμέλιο για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος». H ελευθερία της έκφρασης καθαυτήν, αλλά και ως όρος για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και ως μέσο συμμετοχής στο δημόσιο βίο, αποτελεί συστατικό στοιχείο της αξίας του ανθρώπου και μια από τις σημαντικότερες βάσεις της δημοκρατικής κοινωνίας, ακόμα και αν πρόκειται για τη μετάδοση πληροφοριών που θίγουν, σοκάρουν ή ανησυχούν, καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ο πλουραλισμός, η ανοχή και το ανοικτό πνεύμα, χωρίς τα οποία δεν υφίσταται δημοκρατική κοινωνία. Τέλος, η ελευθερία έκφρασης στο δημοκρατικό πολίτευμα και η ελευθερία πληροφόρησης, είναι απαραίτητες για το σχηματισμό αληθών πεποιθήσεων, ορθών επιχειρημάτων και, κατά συνέπειαν, για τη λήψη επιθυμητών αποφάσεων.

Από την άλλη, όρια της ελευθερίας λόγου σε μια δημοκρατική κοινωνία, μπορούν να είναι τα δικαιώματα των άλλων και η δημόσια τάξη, τα οποία μπορούν να προσβληθούν μόνο στην περίπτωση που εκφεύγουμε τα όρια του δημόσιου διαλόγου και της επιστημονικής έρευνας, όπως αυτά διαγράφονται στα οικεία άρθρα του Συντάγματος. Περιορισμός της ελευθερίας του τύπου προκύπτει από το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής των πολιτών. Στη σημερινή περίοδο η λογοκρισία ασκείται παγκοσμίως, κυρίως με τρόπο καλυμμένο,στα κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Τη συναντάμε πλέον σε όλες τιςμορφές και μέσα διαμόρφωσης της κοινής γνώμης,όπου έχει επεκταθεί, όπως στον τύπο, στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Ιδιαίτερα η λογοκρισία στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνιαείναι ιδιαίτερα εκταταμένη και χωρίζεται από τη μία στον έλεγχο πρόσβασης στο διαδίκτυο και από την άλλη στον άμεσο περιορισμό του περιεχομένου. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο μορφές λογοκρισίας που εμφανίζονται στις μέρες μας, η προληπτική (ή άμεση) και η κατασταλτική (ή έμμεση). Στην προληπτική λογοκρισία, ο λογοκριτής επεμβαίνει απο την αρχή, απαγορεύοντας τη δημοσίευση διάφορων ειδήσεων και κειμένων. Αντίθετα στην κατασταλτική λογοκρισία η επέμβαση του λογοκριτή γίνεται μετά τη δημοσίευσηκαι συνεπάγεται κατάσχεση των εντύπων ή και δίωξη των υπευθύνων για τη συγγραφή και εκτύπωσή τους.

Α. Παρόλο που η λογοκρισία θεσμικά απαγορεύεται, η θρησκευτική λογοκρισία στον Τύπο, είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη. Το άρθρο 14 του ελληνικού συντάγματος, αναφέρει ως πρώτο λόγο κατάσχεσης εφημερίδων,την «προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας».Ο καθένας λοιπόν είναι ελεύθερος να εκφράσει την γνώμη του για οποιοδήποτε θέμα (πολιτική, μουσική, λογοτεχνία), οι θρησκευτικές απόψεις όμως παραμένουν στο απυρόβλητο. Οποιοδήποτε έργο τέχνης θεωρηθεί ότι προσβάλλει κάποια θρησκεία λογοκρίνεται. Παραδείγματα θρησκευτικής λογοκρισίας αποτελούν ηαπόφαση του εκδοτικού οίκου Random House να ακυρώσει τη δημοσίευση διηγήματος για την τρίτη σύζυγο του προφήτη Μωάμεθ, όπως και η άρνηση του Πανεπιστημίου Γέιλ να δημοσιεύσει τα αμφιλεγόμενα σκίτσα του Μωάμεθ, ως εικονογράφηση σε βιβλίο για την κρίση που προκάλεσαν τα σκίτσα αυτά. Επίσης το γεγονός ότι διάφοροι δυτικοί δημοσιογράφοι, διανοούμενοι και πολιτικοί –περιλαμβανομένης της Οριάνα Φαλάτσι στην Ιταλία, του Μισέλ Ουελμπέκ στη Γαλλία, του Μαρκ Στάιν στον Καναδά και του Χερτ Βίλντερς στην Ολλανδία–σύρθηκαν ενώπιον δικαστηρίων σε υποτιθέμενα φιλελεύθερες κοινωνίες επειδή τόλμησαν να προσβάλουν το Ισλάμ. Τα αίτια της θρησκευτικής λογοκρισίας και οι λόγοι για τους οποίους κατοχυρώνεται συνταγματικά, ίσως έχει να κάνει με το γεγονός ότι η προσβολή των θρησκειών προκαλεί άλγος στους πιστούς, καθώς και με το γεγονός ότι τόσοι μάρτυρες έχασαν την ζωή τους γι’αυτές. Κυρίως όμως οφείλεται σε ιστορικά θέματα, καθώς οι χειρότεροι πόλεμοι που βίωσε η Ευρώπη ήταν θρησκευτικής φύσεως με αποτέλεσμα να απαγορευόνται να αγγίζονται τα θρησκευτικά πιστεύω των ατόμων.

Β. Έργο τέχνης θεωρείται οτιδήποτε ο ίδιος ο δημιουργός του θεωρεί ως τέτοιο, εκτός εάν αυτό έρχεται σε προφανή αντίθεση προς τις κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις, για τον σχηματισμό των οποίων πρωτεύοντα ρόλο έχουν οι κατά περίπτωσιν ειδικοί. Όμως αυτό έρχεται σε αντίθεση με το κρίσιμο στοιχείο της τέχνης, που θεωρείται η ελεύθερη δημιουργία και έκφραση της προσωπικότητας του καλλιτέχνη. Επίσης, θα πρέπει να τονιστεί ότι οι κρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις περί τέχνης δεν ταυτίζονται κατ’ανάγκην και με τις αντιληψεις της κρατικής εξουσίας, ούτε δικαιούται αυτή να παρέμβει και να τις επιβάλει. Ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να σχηματίζει την δική του αντίληψη σχετικά με την τέχνη, να την αποδέχεται ή να την απορρίπτει. Η επιβολή οποιασδήποτε αντίληψης της τέχνης είναι αντίθετη προς το Σύνταγμα.Τέλος, σήμερα υπάρχει πνευματική ελευθερία της τέχνης, η οποία περιλαμβάνει την ελευθερία της καλλιτεχνικής συνείδησης και της έκφρασης της, την ελευθερία διάδοσης των καλλιτεχνικών ιδεών και την ελεύθερη επιλογή καλλιτεχνικού θέματος, όπως και την ελευθερία απόδοσής του. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις δεν δίστασαν αρκετές φορές να ασκήσουν λογοκρισία ακόμη και στη μουσική χωρίς λόγια. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο Ουγγρικής καταγωγής Μπάρτοκ ο οποίος, στο πλαίσιο της εθνικιστικής διαμάχης μεταξύ Oυγγαρίας και Pουμανίας για την κατοχή της Tρανσυλβανίας, κατηγορήθηκε από τις αρχές της χώρας του, ότι χρησιμοποίησε στις συνθέσεις του τρανσυλβανικούς παραδοσιακούς σκοπούς με ρουμανικές επιρροές. Επίσης χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του Σοστάκοβιτς, πουκατηγορήθηκε από τις αντισημιτικές αρχές της πρώην EΣΣΔ, ότι χρησιμοποιούσε εβραϊκούς σκοπούς. Υπήρχαν περιπτώσεις μάλιστα όπου συνθέτες δεν λογοκρίνονταν μόνο για τα έργα τους, αλλά και γι'αυτό που ήσαν οι ίδιοι ως προσωπικότητες με συγκεκριμένη καταγωγή ή ιδεολογία. Η ναζιστική Γερμανία για παράδειγμα απαγόρεψε όλους τους συνθέτες εβραϊκήςκαταγωγής, ακόμη και τον Μέντελσον. Επίσης, πολλά καθεστώτα επέβαλαν και τρόπους σύνθεσης. Στη Σοβιετική Ένωση, για παράδειγμα, ο σοβιετικός συνθέτης θα έπρεπε να είναι φωτεινός, αισιόδοξος και η μουσική του να είναι εύκολα αντιληπτή από τις μάζες, ενώ οι Πορτογάλοι, ειδικά κατά την περίοδο του καθεστώτος Σαλαζάρ, έπρεπε αναγκαστικά να χρησιμοποιούν παραδοσιακούς σκοπούς στα τραγούδια τους. Στην ελληνική μουσική ένα από τα πρώτα θύματα λογοκρισίας υπήρξε το ρεμπέτικο τραγούδι. Η «αγάπη» του ρεμπέτικου για ένα συγκεκριμένο θέμα –τις ναρκωτικές ουσίες-αποτελεί έναν από τους λόγους που το είδος αυτό της μουσικής έρχεται αντιμέτωπο με τη λογοκρισία. Ένα άλλο παράδειγμα λογοκρισίας στηνπαγκόσμια σύγχρονη μουσική σκηνή είναι η περίπτωση των Dixie Chicks, των οποίων η μουσική απαγορεύτηκε σε 262 ραδιοφωνικούς σταθμούς των Η.Π.Α., όταν σε μία συναυλία τους δήλωσαν ότι ντρέπονται για τον George Bush, ενώ υπήρξαν και εκδηλώσεις με μπουλντόζες να λιώνουν τα cd τους.

Λογοκρισία στις εικαστικές τέχνες ασκήθηκε, για παράδειγμα, στον ιταλό καλλιτέχνη Μαουρίτσιο Κατελάν, ο οποίος, τον Δεκέμβριο του 2000, εξέθεσε το έργο του «H Ενάτη Ωρα» στην Πινακοθήκη Zacheta της Βαρσοβίας, απεικονίζοντας τον πάπα να είναι πλακωμένος από έναν μετεωρίτη, με αποτέλεσμα οι πολωνοί βουλευτές Χαλίνα Νοβίνα-Κόνοπκα και Βίτολντ Τόμτσα να βγάλουν τον μετεωρίτη και να ξαναστήσουν τον Πάπα στα πόδια του, υποστηρίζοντας ότι το έργο προσέβαλλε την πίστη τους. Στην ιστορία του κινηματογράφου αμέτρητες ταινίες έχουν λογοκριθεί κατά το πέρασμα των χρόνων, είτε επειδή προσέβαλλαν θεοκρατικά καθεστώτα, είτε επειδη στρέβλωναν παγιωμένες και αμφισβητούμενες ιστορικές λεπτομέρειες, είτε διότι απεικόνιζαν υπερβολική βία ή σεξ. Παραδείγματα ταινιών που τους ασκήθηκε έντονη λογοκρισία, είναι «ο Κώδικας Ντα Βίντσι», ο συγγραφέας του οποίου αφορίστηκε από το Βατικανό διότι θεωρήθηκε ότι υπονομεύει τις ρίζες του χριστιανισμού, και απαγορευτηκε σε πολλές χώρες όπως στο Ιράν, Ιράκ, στην Ουκρανία και στα Νησιά του Σολομώντα, «Ο τελευταίος πειρασμός», ταινία βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη που ενόχλησε τις χριστιανικές κοινότητες των ΗΠΑ, της Σιγκαπούρης και της Βιρμανίας διότι το περιεχόμενο της θεωρήθηκε βλάσφημο, προκλητικό και απαράδεκτο, και φυσικά το «Life of Brian»,των Monty Pythons, που απαγορεύτηκε στις περισσότερες χώρες λόγω του ασεβούς, κατά την αντίληψή τους, χιούμορ που περιέχει.

Από την αρχή δημιουργίας τους, τα video games δέχτηκαν πολλές φορές λογοκρισία, με την δικαιολογία προστασίας του κοινού από σκηνές βίας, ή για την προστασία των ανηλίκων από ακατάλληλες γι αυτούς σκηνές.Οι περισσότερες Δυτικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, λογοκρίνουν παιχνίδια που απεικονίζουν υπερβολική βία, φρίκη ή ακατάλληλες σκηνές. Τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα είναι το "Manhunt", το "Carmaggedon"και το "Postal". Στον Αραβικό κόσμο λογοκρίνονται και απαγορεύονται όλα τα παιχνίδια που απεικονίζουν βία, γύμνια, το Κοράνι και τον Θεό.

Ωστόσο, η ελευθερία έκφρασης έχει κεντρική θέση στα θεμέλια της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η κατάργησή της οδηγεί αναγκαστικά στον απολυταρχισμό. Αν αναγνωρίζουμε το δικαίωμα της έκφρασης μόνο σε όσους συμφωνούν μαζί μας, τότε καταργούμε ολόκληροτο οικοδόμημα του φιλελεύθερου διαφωτισμού, όπως και κάθε ελπίδα προόδου. Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Κοινωνικά Μέσα δικτύωσης Tύπο και έντυπα που απολαμβάνουν την ελευθερία του τύπου αποτελούν οι εφημερίδες, τα περιοδικά, τα βιβλία, τα φυλλάδια, οι προκηρύξεις, οι αφίσες, τα «αυτοκόλλητα» σε παράθυρα καταστημάτων, αυτοκινήτων, οι προορισμένες για διάδοση φωτογραφίες, εικόνες, σχέδια, εμβλήματα κ.ά. Επιπλέον, στην έννοια του εντύπου υπάγονται και οι κινηματογραφικές ταινίες και βιντεοκασέτες, εφόσον υπάγονται στην κινηματογραφία ή συνιστούν έκφραση γνώμης. Άρθρο 14 Συντάγματος Παρ.1: «Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του κράτους». Η σημερινή κοινωνία, χαρακτηριζόμενη από πολυπλοκότητα και πολυμορφία αναγκών και συμφερόντων, απαιτεί την ύπαρξη της κοινής γνώμης ως μέσου αυτοελέγχου της κοινωνίας. Και ακριβώς για την ύπαρξη αυτής της κοινής γνώμης απαραίτητη είναι η ελευθερία της έκφρασης. Από εκεί προκύπτει και η διαπίστωση ότι η «κοινωνική, ομαδοποιητική λειτουργία της έκφρασης γνώμης είναι όχι μόνο το κίνητρο του θεμελιώδους δικαιώματος, αλλά ανήκει στο προστατευόμενο από αυτό πραγματικό δικαίωμα». Στο πλαίσιο των ειδικών προνομίων που παρέχει το Σύνταγμα στην ελευθερία του τύπου, με το εδ. β ́της παρ. 2 του α. 14 κατοχυρώνεται η απαγόρευση της λογοκρισίας και κάθε άλλου προληπτικού μέτρου.

Η ελευθεροτυπία καλύπτει όχι μόνο γνώμες, αλλά και ειδήσεις και ανακοινώσεις. ∆εν είναι δυνατόν, δηλαδή, να θεωρηθεί ως υποκατηγορία του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης. Η ελευθερία εκδόσεως εντύπου σημαίνει την ελευθερία κάθε ατόμου και κάθε ομάδας ατόμων να εκδίδουν οποιοδήποτε έντυπο χωρίς περιορισμούς. Η ελευθερία συντάξεως περιλαμβάνει το δικαίωμα συγκεντρώσεως και επεξεργασίας της υπό δημοσίευσιν ύλης. Η ελευθερία εκτύπωσης περιλαμβάνει την ελευθερία επιλογής σχήματος, επιφάνειας εκδόσεως και αριθμού αντιτύπων του εντύπου, καθώς και την ελευθερία επιλογής μεθόδου και προσωπικού εκτυπώσεως. Η ελευθερία κυκλοφορίας περιλαμβάνει την ελευθερία διανομής και πώλησης των εντύπων και την ελευθερία αποστολής τους με οποιονδήποτε τρόπο, από τον τόπο παραγωγής στον τόπο πωλήσεώς τους. Με την ελευθερία του τύπου συνδέεται άμεσα η ελευθερία ασκήσεως επαγγελμάτων τύπου. Η άσκηση της δημοκρατικής λειτουργίας του τύπου προϋποθέτει μάλιστα ιδιωτικό και όχι κρατικό τύπο. Αυτό δεν απαγορεύει την έκδοση εντύπων από την κυβέρνηση ή τους δημόσιους οργανισμούς. Όμως, η πραγματική επανάσταση στους τομείς της επικοινωνίας και της ενημέρωσης επήλθε με τη διάδοση του διαδικτύου και την ψηφιακή εποχή. Το χαρακτηριστικό της διάδρασης που υπήρχε νωθρά στα προηγούμενα μέσα, πλέον απέκτησε το πρώτο ρόλο στην επικοινωνία αλλά και την ενημέρωση. Η δύναμη του μέσου αυτού εξαλείφει τις αποστάσεις και δίνει την δυνατότητα της άμεσης επικοινωνίας αλλά και της ενεργής συμμετοχής και άποψης,απλά δια μέσουμιας κάμεραςκαιενός μικροφώνου. Είναι γεγονός ότι το ραδιόφωνο και ο τύπος προσπάθησαν να προσαρτήσουν τη δυναμική του διαδικτύου και να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που προσφέρει με τα ηλεκτρονικά ραδιόφωνα και τις ηλεκτρονικές εκδόσεις των εφημερίδων. Τέλος, τα ιστολόγια -ή «blog», όπως ονομάζονται- αποτελούν και αυτά ένα νέο χαρακτηριστικό της επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου, το οποίο μετρά τεράστιο αριθμό χρηστών ανά τον κόσμο. Το διαδίκτυο αποτελεί το νεότερο και ίσως το πιο εξελιγμένο μέσο μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Είναι το πρώτο αμφίδρομο ΜΜΕ και συγκεντρώνει τόσο το στοιχείο της μαζικότητας,απευθυνόμενο σε μεγάλο και απροσδιόριστο αριθμό προσώπων, όσο και το στοιχείο της ενημέρωσης, παρέχοντας γνώμες, πληροφορίες, γνώσεις, και ψυχαγωγία στους αποδέκτες. Παρ’όλο που το άρθρο 14 παρ. 1 Σ αναφέρεται στην προφορική, γραπτή και δια του τύπου έκφραση και διάδοση των στοχασμών, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κατοχυρώνεται η έκφρασηκαι διάδοση γνώμης και μέσω του Διαδικτύου, διότι για να είναι υπαρκτή η ελευθερία γνώμης θα πρέπει να υπάρχεικαι ελευθερία διαμορφωσής της. Αν το Διαδίκτυο κατακλυστείαπό κρατικά μηνύματα, που προβάλλουν μονομερώς ιδέες, απόψεις ή γεγονότα με την ταυτόχρονηπαραποίηση ή νόθευση άλλων, τότε προσβάλλεται η ελευθερία διαμόρφωσης της γνώμης.

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Λόγω του δημόσιου χαρακτήρα που έχουν, αποτελούν βασικό παράγοντα στη δράση των κομμάτων, τα οποία οργανώνουν γραφεία τύπου, δημοσίων σχέσεων και επικοινωνιακές πολιτικές, προκειμένου να πείσουν για τις ιδέες και τα προγραμματά τους. Το κράτος έχει υποχρέωση να θέτει στη διάθεση των πολιτικών κομμάτων τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, κατά την προεκλογική περίοδο, ώστε αυτά να παρουσιάσουν τις πολιτικές τους θέσεις στο εκλογικό σώμα, και τα ΜΜΕ με την σειρά τους οφείλουν να προωθούν την ανταγωνιστικότητα των ιδεών με όρους ουδετερότητας. Σύμφωνα με το άρθροο 14 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος όσο και του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι ελεύθερα να ασκούν κριτική για τις πράξεις και γενικότερα τη συμπεριφορά φυσικών ή νομικών προσώπων ή ομάδων προσώπων που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο, ακόμα και αν αυτή η κριτική είναι πολλές φορές επιβλαβής.Τέλος,ειδικά μάλιστα αν πρόκειται για θέματα που αφορούν πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, τα όρια της ανεκτής κριτικής είναι πολύ ευρύτερα, διότι η διατύπωση γνώμης και κριτικής εντάσσεται στο πλαίσιο του δημοκρατικού διαλόγου. Παρ’όλα αυτά, οι ελευθερίες αυτές, πολλές φορές παραβιάζονται με την απαγόρευση σε ορισμένους χρήστες να έχουν πρόσβαση, λόγου χάριν, στο Διαδίκτυο. Το Διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει σε αρκετές περιπτώσεις καταχραστικά και να διευκολύνει εγκληματικές δραστηριότητες, όπως την τρομοκρατία ή την παιδεραστία, να υποδαυλίσει το φυλετικό μίσος ή να αποτελέσει μέσο διαφήμισης ναρκωτικών. Μία από τις τεχνικές λογοκρισίας που χρησιμοποιούνται στο Διαδίκτυο είναι η πρακτική του «φιλτραρίσματος», η οποία αφορά τον έλεγχο της πρόσβασης σε συγκεκριμένο υλικό του διαδικτύουκαι πραγματοποιείται με τη χρήση ειδικών προγραμμάτων λογισμικού.Αυτός ο περιορισμός πρόσβασης αποσκοπεί στην απαγόρευση πρόσβασης σε ιστότοπους που αφορούνγια παράδειγμα,πορνογραφικό υλικό, ρατσιστικά και φυλετικού μίσους ιδεώδη, καθώς και αγορές όπλων και κατασκευές βομβών. Τέτοιες τεχνικές λογοκρισίας, όπωςη περιοδική απαγόρευση ολοκληρωμένων εφαρμογών, λαμβάνουν χώρα σε πολλά κράτη, όπως για παράδειγμα στην Κίνα, η οποία μπλόκαρε την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia και το Πακιστάν, που έχει απαγορεύσει την υπηρεσία blogging του Google.

Η βρετανική κυβέρνηση ανάγκασε όλες τις εταιρίες παροχής Internet της χώρας να απαγορεύσουν, έως το 2008, την πρόσβαση σε μια σειρά ιστοσελίδων οι οποίες περιλαμβάνονται στη «μαύρη λίστα» των απαγορευμένων ιστοσελίδων, που εκδίδει η υπηρεσία Internet Watch Foundation. Στην περίπτωση του Clean Feed, όταν ένας χρήστης προσπαθούσε να επισκεφθεί ένα απαγορευμένο δικτυακό τόπο (site), δεν δεχόταν κάποιο μήνυμα ενημέρωσης για το σύστημα, ούτε του προσφερόταν κάποιος τρόπος επικοινωνίας με τους υπευθύνους, εκτός από ένα αόριστο μήνυμα λάθους που εμφανιζόταν και σε πλήθος άλλων περιπτώσεων (πρόβλημα σύνδεσης, πρόβλημα στον server κ.λπ.). Έτσι ο χρήστης δεν καταλάβαινε οτι υφίστατο διαδικτυακό περιορισμό. Σημαντικό επίσης αποτελεί το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», αρκετά άτομα έχουν φυλακιστεί και έχουν χάσει τη ζωή τους για διάφορες δημοσιεύσεις που έκαναν στο διαδικτύο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Nguyen Vu Binh, που το 2003 φυλακίστηκε στο Βιετνάμ διότι σχολίαζε στο Διαδίκτυο την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στη χώρα του. Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί και η περίπτωση του δικηγόρουκαι υπερασπιστη των ανθρώπινων δικαιωμάτων, Mohammed Abbou, που βρέθηκε στις φυλακές της Τυνησίας διότι άσκησε κριτική στο Διαδίκτυο ενάντια στη χρήση βασανιστηρίων στη χώρα του. Επίσης, χαρακτηριστικό αποτελεί και το παράδειγμα ορισμένων bloggers στην Αίγυπτο, που φυλακίστηκαν το 2006 με την κατηγορία της δυσφήμισης του Προέδρου της Αιγύπτου Hosni Mubarak ή για άσκηση κριτικής ενάντια στο Ισλάμ. Για τον περιορισμό και την κατάργηση της λογοκρισίας στο διαδίκτυο δραστηριοποιούνται αρκετές διαδικτυακές οργανώσεις, όπως το βρετανικό Index of Censorship, το αμερικανικό Electronic Frontier Foundation και το διεθνές Freedom Against Censorship Thailand (FACT). Επιπλέον, γνωστές οργανώσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων άρχισαν να εστιάζουν στο εν λόγω φαινόμενο, μέσω των υπαρχουσών ιστοσελίδων τους ή μέσω εφημερίδων.

Γενικά, σήμερα, τα συντάγματα των φιλελευθέρων κρατών απαγορεύουν τη λογοκρισία, ιδίως την προληπτική, εκείνη δηλαδή όπου ο λογοκριτής επεμβαίνει από την αρχή απαγορεύοντας τη δημοσίευση διάφορων ειδήσεων και κειμένων. Απεναντίας, τα συντάγματα είναι κατά κανόνα ανεκτικά στην κατασταλτική λογοκρισία, εκείνη δηλαδή όπου η επέμβαση γίνεται μετά από τη δημοσίευση, ειδικότερα μάλιστα στον τύπο. Παρ'όλα αυτά, διαπιστώνεται ότι πολύ συχνά ασκείται έμμεσα και προληπτική λογοκρισία σε διάφορους τομείς, με το σύστημα συγκρότησης επιτροπών ελέγχου, κυρίως των θεαμάτων (π.χ. το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ) στην Ελλάδα), ενώ τέλος, ειδικά στους τομείς της ραδιοφωνίας και της τηλεόρασης, η λογοκρισία συχνά υπαγορεύεται από τις αντιλήψεις των κατά καιρούς κυβερνήσεων. Φορείς της ελευθερίας του τύπου είναι όλοι όσοι ασκούν κατ' επάγγελμα ή ευκαιριακώς οποιαδήποτε δραστηριότητα ή έργο σχετιζόμενο ή συναρτώμενο με τον τύπο (π.χ. εκδότες, ιδιοκτήτες, αρχισυντάκτες, διευθυντές, ανταποκριτές, συνεργάτες, τυπογράφοι, εφημεριδοπώλες, επαγγελματίες, εθελοντές ή ερασιτέχνες), όπως επίσης και οι αγοραστές και αναγνώστες των εντύπων, συμπεριλαμβανομένων και των ανήλικων. Η ελευθερία έκφρασης της γνώμης δεν αποτελεί μόνο την κατεξοχήν εκδήλωση της ανθρώπινης προσωπικότητας, αλλά και το σπουδαιότερο μέσο ανθρώπινης επικοινωνίας. Η ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των στοχασμών, άλλωστε, συνιστά βασική προϋπόθεση όχι μόνο για την ολοκλήρωση του ατόμου, αλλά και για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς και την κοινωνική πρόοδο. Η λογοκρισία υπήρχε από τα αρχαιά χρόνια και συνεχίζει να υπάρχει σε όλες τις μόρφες της μέχρι και σήμερα. Για την καταπολέμησή της, ωστόσο,οφείλει κάθε άνθρωπος να συνειδητοποιήσει ότι η ελευθερία γνώμης και έκφρασης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πνευματικής ελευθερίας και είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη αξία και με τη Δημοκρατία.