ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ. Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

“Eίναι γεγονός ότι στην αρχή επιστήμη και φιλοσοφία ήταν ενωμένες και μονάχα με το πέρασμα των αιώνων η φυσική, η χημεία, η αστρονομία ή η ψυχολογία απέκτησαν σιγά σιγά την ανεξαρτησία τους από την κοινή φιλοσοφική μήτρα. Σήμερα οι επιστήμες φιλοδοξούν να μας εξηγήσουν πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος γύρω μας και πώς λειτουργεί, ενώ η φιλοσοφία ενδιαφέρεται κυρίως για τη σημασία που έχει ο κόσμος για μας. Η επιστήμη, για οποιοδήποτε θέμα κι αν μιλήσει, υιοθετεί την απρόσωπη οπτική γωνία (ακόμα κι όταν ερευνά τον ίδιο τον άνθρωπο!), ενώ η φιλοσοφία έχει πάντοτε υπόψη της ότι η γνώση έχει αναγκαστικά ένα υποκείμενο: τον άνθρωπο- πρωταγωνιστή. Η επιστήμη επιδιώκει να γνωρίσει αυτό που υπάρχει κι αυτό που συμβαίνει. Η φιλοσοφία μελετά το πώς μας επηρεάζει αυτό που υπάρχει κι αυτό που γνωρίζουμε ότι συμβαίνει. Η επιστήμη πολλαπλασιάζει τις προοπτικές και τις περιοχές της γνώσης, που σημαίνει ότι τεμαχίζει και εξειδικεύει τη γνώση. Η φιλοσοφία πασχίζει να συσχετίσει το καθετί με όλα τα υπόλοιπα, προσπαθεί να συγκεντρώσει το σύνολο των γνώσεων σ’ ένα κοινό θεωρητικό πλαίσιο, ικανό να υπερβεί την πολυμορφία αυτής της ενιαίας και αδιαίρετης περιπέτειας που είναι η σκέψη ή, μ’ άλλα λόγια, η ανθρώπινη ύπαρξη. Η επιστήμη αποσυνθέτει τις εμφανείς μορφές του πραγματικού σε αόρατα θεωρητικά στοιχεία, με κυματικό ή σωματιδιακό χαρακτήρα, που μπορούν να εκφραστούν μαθηματικά σε στοιχεία αφηρημένα και απρόσιτα. Χωρίς να αγνοεί ή να περιφρονεί αυτή την ανάλυση, η φιλοσοφία διασώζει τη ζωτική για τον άνθρωπο εμφανή πραγματικότητα, μέσα στην οποία εκτυλίσσεται η περιπέτεια της ύπαρξής μας (π.χ. η επιστήμη μάς αποκαλύπτει ότι τα τραπέζια και τα δέντρα αποτελούνται από ηλεκτρόνια, νετρόνια κτλ., ενώ η φιλοσοφία, χωρίς να υποτιμά αυτή την αποκάλυψη, μας επαναφέρει σε μια ανθρώπινη πραγματικότητα ανάμεσα σε τραπέζια και δέντρα). Η επιστήμη αναζητεί γνώσεις και όχι απλές εικασίες. Η φιλοσοφία θέλει να μάθει τη σημασία που έχουν για μας οι γνώσεις μας στο σύνολό τους, και μάλιστα αν είναι γνώσεις πραγματικές ή μεταμφιεσμένη άγνοια! Γιατί η φιλοσοφία συνηθίζει να προβληματίζεται για ζητήματα που οι επιστήμονες (και φυσικά και ο απλός κόσμος) θεωρούν δεδομένα ή προφανή”. (Φερνάντο Σαμπατέρ, Οι ερωτήσεις της ζωής, μτφρ. Κ. Φιλιππίδης, εκδ. Αίολος, Αθήνα 2003, σ. 21)

ΕΡΓΑΣΙΑ : να συζητήσετε στην τάξη τις απόψεις του Φερνάντο Σαμπατέρ που διαβάσατε πιο πάνω

Άς ξαναδούμε , με λίγα λόγια, τι είναι μια επιστημονική θεώρηση του κόσμου: είναι, λοιπόν, η επιστημονική θεώρηση του κόσμου, ένα λίγο ως πολύ συνεκτικό σύστημα αντιλήψεων που αφορά τις γενικές ιδιότητες και νομοτέλειες της φύσης και της κοινωνίας και το οποίο διαμορφώνεται ιστορικά βάσει της γενίκευσης και σύνθεσης θεμελιωδών εννοιών και αρχών της φυσιογνωσίας.

Η επιστημονική εικόνα του κόσμου λειτουργεί= 1. ως γενική διεπιστημονική εικόνα· 2. ως σειρά εικόνων που βασίζονται στα δεδομένα επιμέρους επιστημών (Φυσική, Βιολογία κ.λπ.) Η δομή της επιστημονικής εικόνας του κόσμου περιλαμβάνει: 1. νοητικά (εννοιολογικά, θεωρητικά) στοιχεία, π.χ. φιλοσοφικές κατηγορίες και αρχές (όπως ύλη, χώρος, χρόνος, αιτιότητα) 2. διεπιστημονικής εμβέλειας έννοιες και νόμους (π.χ. τον νόμο της διατήρησης - μετατροπής της ενέργειας) 3. θεμελιώδεις έννοιες επιμέρους επιστημών (πεδίο, ενέργεια, βιολογικό είδος κλπ.) και 4. αισθητηριακά - εποπτικά στοιχεία (π.χ. πλανητικό πρότυπο του ατόμου, αλληλοδιαπλεκόμενες έλικες του DNA κ.λπ).

Η φιλοσοφία προσφέρει στην επιστήμη την μέθοδο, ενώ παράλληλα διατυπώνει και τα πρώτα ερευνητικά ερωτήματα τα οποία η επιστήμη προσπαθεί σήμερα να εξηγήσει. Άλλωστε οι Έλληνες φιλόσοφοι προσπάθησαν μέσω της διαίσθησης να κατανοήσουν τους φυσικούς νόμους που διέπουν τον κόσμο μας και να τον περιγράψουν με συμβολικό τρόπο. Η επιστήμη από πλευράς της έρχεται να περιγράψει με ακρίβεια σε συνθήκες εργαστηρίου αυτούς τους νόμους και με αυτόν τον τρόπο να προεκτείνει την αντίληψή μας για τον φυσικό κόσμο. Επομένως η φιλοσοφία και η επιστήμη πορεύονται μαζί και επηρεάζουν η μία την άλλη. Στην κοινή γένεσή τους, στους προσωκρατικούς φιλοσόφους, φιλοσοφία και επιστήμη συμβαδίζουν και θέτουν το κοσμολογικό ερώτημα, τις πρώτες γνωσιολογικές έννοιες και τις πρώτες προσεγγίσεις της έγκυρης γνώσης. Στη συνέχεια, κατά τη χρυσή εποχή της Αθήνας, η φιλοσοφία ωριμάζει και προσφέρει, κυρίως με τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, τις πρώτες πλήρεις και συστηματικές θεωρίες κατανόησης του κόσμου. Την εποχή αυτή το αντικείμενο μελέτης της φιλοσοφίας διευρύνεται, ώστε να εξετάσει όχι μόνο τα κοσμολογικά ερωτήματα, αλλά και τα ηθικά, τα πολιτικά, τα αξιολογικά. Ο κόσμος πλέον είναι ο ανθρώπινος κόσμος και όχι μόνο ο φυσικός. Ας δούμε γιατί διώκονται όλες οι επαναστατικές φιλοσοφικές θεωρίες, ανά τους αιώνες.

Eπειδή η Φιλοσοφία είναι ο μοναδικός τρόπος που μάς μένει για να προσεγγίσουμε τις μεγάλες αλήθειες της ζωής, οι φιλόσοφοι δυσκολεύονται να δεχτούν οποιεσδήποτε προκατασκευασμένες αλήθειες και συνήθως εναντιώνονται στις παραδοχές, στις αξίες και στα θέσφατα της εποχής τους. Μέσω της φιλοσοφίας ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει κάθε δογματισμό, φανατισμό και σκοταδισμό, γιατί όλα αυτά είναι παιδιά της άγνοιας, την οποία πάντα πολεμά ο φιλόσοφος με όπλο τη γνώση. Ο επαναστατικός χαρακτήρας της Φιλοσοφίας, δηλαδή, είναι αναμφισβήτητος. Οι φιλόσοφοι "ενοχλούν" τα καθεστώτα και τις εξουσίες του καιρού τους, γι'αυτό και διώκονται συστηματικά. Ποιος είμαι -πού βρίσκομαι και πού πηγαίνω, είναι ένα τριπλό ερώτημα που πάντα απασχόλησε τον άνθρωπο. Ποιοι κανόνες καθορίζουν τη σχέση μου με τους άλλους ανθρώπους; Πάντα η φιλοσοφία έδινε απαντήσεις. Ο ενδιαφερόμενος δεν έχει παρά να μελετήσει για τους φιλοσόφους και τα φιλοσοφικά ρεύματα όλων των εποχών και σε όλες τις χώρες, στην Ανατολή και τη Δύση. Όμως σ' αυτή την προσπάθεια η φιλοσοφία πάντα κυνηγήθηκε από το κατεστημένο κάθε εποχής,που στηρίζεται στην άγνοια της μάζας, την οποία ποδηγετεί και ελέγχει, και αυτή με τη σειρά της είναι ο καλύτερος φίλος και υποστηρικτής του κάθε λογής δογματισμού και κατεστημένου τρόπου σκέψης. Κι αυτό γιατί οι φιλοσοφικές γνώσεις και αξίες προϋποθέτουν (αρχικά) τον άνθρωπο - άτομο και όχι τον άνθρωπο μάζα. Ο άνθρωπος της μάζας πάντα ήταν υποχείριος της κάθε μορφής εξουσίας και κυρίως της άγνοιας και του φανατισμού του. Έτσι κάθε μορφή φιλοσοφικής σκέψης που απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα δεσμά της άγνοιας και της μισαλλοδοξίας κυνηγήθηκε με κάθε τρόπο. Οι φανατικοί πιστοί - κυρίως στον Μεσαίωνα - πάντα ήταν από τους πρωτοπόρους στις διώξεις κατά των φιλοσόφων. Θα παρουσιάσουμε μερικά ξεχωριστά παραδείγματα στην ιστορία της φιλοσοφίας του Δυτικού πολιτισμού, που δείχνουν ακριβώς ότι διώξεις και διωγμοί δεν έγιναν μόνο κατά των Χριστιανών - που μια και έγιναν επίσημη θρησκεία σίγουρα τους έχουν μεγαλοποιήσει - αλλά και κατά των φιλοσόφων. Ακόμη φαίνεται ότι οι διωγμοί κατά της φιλοσοφίας δεν σταματούν, κάτι που δείχνει ότι η φιλοσοφία ποτέ δε γίνεται κατεστημένο και πάντα ενοχλεί - σαν αλογόμυγα όπως έλεγε ο Σωκράτης - τους κάθε λογής "βολεμένους".

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα δίωξης ή και καταδίκης φιλοσόφων όπως, μεταξύ άλλων, του Αναξαγόρα (για αθεΐα), του Σωκράτη (για εισαγωγή στην κοινωνία “καινών δαιμονίων” και για “διαφθορά των νέων”), του Πλάτωνα (αιχμαλωσία στη Σικελία, όπου είχε προσπαθήσει να διδάξει φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β΄), του Τζορντάνο Μπρούνο (καύση στην πυρά λόγω αιρετικής διδασκαλίας), του Σπινόζα (αφορισμός από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ), του Καντ (απαγόρευση του βιβλίου του για τη θρησκεία από την πρωσική λογοκρισία), του Μπέρτραντ Ράσελ (φυλάκιση λόγω της εναντίωσής του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Σε περιπτώσεις δε που κάποια προσωπικότητα φθάσει στο σημείο να αποστασιοποιηθεί πλήρως από την μάζα, λέγοντας για παράδειγμα: «Κανένας δεν έφτειαξε αυτόν τον κόσμο, ούτε θεός ούτε άνθρωπος» (Ηράκλειτος στους εφεσίους), τότε η μάζα αντιδρώντας φανατικά στρέφεται άμεσα εναντίον του. Έτσι παρά το ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν οι συνθήκες, που ευνοούσαν την ανάδειξη της ατομικότητας, πολλές προσωπικότητες διώχθηκαν συστηματικά. Λόγω του ότι στο βιβλίο του «Περί θεών» ο Πρωταγόρας υποστήριζε, ότι δεν ήξερε εάν υπάρχουν θεοί, διώχθηκε από την πόλη, οι Αθηναίοι κατέκαψαν τα βιβλία του στην Αγορά κι απέστειλαν κήρυκα και τα μάζεψαν ένα-ένα από όσους είχαν αντίτυπα. [«Δια ταύτην δε την αρχήν του συγγράμματος εξεβλήθη προς Αθηναίων· και τα βιβλία αυτού κατέκαυσαν εν τη αγορά, υπό κήρυκι αναλεξάμενοι παρ’ εκάστου των κεκτημένων» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 9, 52). Ο Αναξαγόρας είχε ιδρύσει σχολή στην Αθήνα. Μεταξύ των μαθητών του ήταν ο Περικλής, ο δάσκαλος του Σωκράτη Αρχέλαος και ο Ευριπίδης. Επηρεασμένος από τις θεωρίες της Σχολής της Μιλήτου ο Αναξαγόρας συγκέντρωσε τις έρευνές του στη σπουδή των φυσικών φαινομένων, πολλά από τα οποία είχε ερμηνεύσει επιτυχώς. Κατόπιν μακρών αστρονομικών παρατηρήσεων διατύπωσε τη θεωρία, ότι ο Ήλιος είναι μύδρος διάπυρος ή λίθος διάπυρος, κατά τον Πλάτωνα («Απολογία Σωκράτους», 26 d) και τον Ξενοφώντα («Απομνημονεύματα», VI 7 κ.ε.). Η θεωρία όμως αυτή ερχόταν σε αντίθεση προς τη θρησκευτική παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Ήλιος ήταν θεότητα. Ο Αναξαγόρας καταδικάστηκε για ασέβεια, επειδή δίδασκε, ότι ο Ήλιος δεν είναι θεός αλλά διάπυρη μάζα. Σώθηκε χάρη στον Περικλή, ο οποίος ήταν μαθητής του και έπεισε τους Αθηναίους να του χαρίσουν τη ζωή.

«Ομού πάντα χρήματα ην, Νους δε επελθών διεκόσμησεν» .(= Ο Αναξαγόρας υποστήριζε ότι κάποτε όλα τα πράγματα αυτού του κόσμου ήταν μαζί, ήταν σωρός, ήταν χάος. Κι έφτασε κάποια στιγμή ο Νους κι έβαλε τάξη, ομορφιά.) «Όψις αδήλων τα φαινόμενα». (=Ο ίδιος έλεγε ότι : «τα φαινόμενα που γνωρίζουμε διαμέσου των αισθήσεων είναι για μας η αισθητή όψη των πραγμάτων που παραμένουν άδηλα, για μας ανεξακρίβωτα).

Στη βάση του στοχασμού του φιλόσοφου Αναξαγόρα βρίσκεται η άρνηση της γένεσης και της φθοράς, καθώς «...τίποτα δεν γίνεται ούτε χάνεται, αλλά συντίθεται και διαχωρίζεται από προϋπάρχοντα όντα». (DK 59Β17). Με άλλα λόγια ο Αναξαγόρας δεν δέχεται τη δυνατότητα δημιουργίας όντων από τη μείξη των τεσσάρων βασικών ριζωμάτων του Εμπεδοκλή, αλλά πιστεύει ότι κάθε επιμέρους υπόσταση υπήρχε εξαρχής στον κόσμο. Τα εύλογα ερωτήματα που πιθανώς προκαλεί μια τέτοια δήλωση απαντώνται με μια άλλη βασική αρχή του Αναξαγόρα, σύμφωνα με την οποία κάθε ον του φυσικού κόσμου περιέχει σε μικρή αναλογία κομμμάτια όλων των φυσικών υποστάσεων, αποτελώντας έτσι μια μικροκοσμική εικόνα του μακροκοσμικού σύμπαντος. (14) Τούτη η καθολική ανάμειξη είναι μια πρωτοκοσμική κατάσταση αδιάκριτης μείξης των σπερμάτων, δηλαδή των βασικών δομικών συστατικών που είναι άπειρα της πραγματικότητας, αθέατα μεν, λειτουργούν ωστόσο ως πρότυπα οργάνωσης ενσωματώνοντας δυνητικά τα ουσιώδη συστατικά όλων των υλικών υποστάσεων.

Για τη Γη ο Αναξαγόρας πιστεύει πως έχει τυμπανοειδές σχήμα, και πως συγκρατείται στον αέρα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Για τον Ήλιο, ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πως ο Αναξαγόρας τον θεωρεί ως διάπυρο λίθο, ενώ το μέγεθός του είναι μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο. Για τη Σελήνη, ο φιλόσοφος πιστεύει πως είναι ετερόφωτη, αλλά τη θεωρεί ως μια δεύτερη Γη που κατοικείται από ανθρώπους και άλλα όντα.(κατά τον Πλάτωνα) Για τα άστρα, πιστεύει οτι αυτά έχουν όμοια μορφή με αυτή του Ηλίου. Για τους κομήτες, θεωρεί πως είναι πλανήτες, οι οποίοι εκπέμπουν φλόγες, τους διάττοντες αστέρες θεωρεί ως "σπινθήρες" που εκτινάσσονται από τον αέρα, και για τους μετεωρίτες, ο Αναξαγόρας πιστεύει οτι είναι λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται από τη Γη.

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Στους αρχαίους χρόνους ο Αναξαγόρας διώχθηκε για αθεϊα, ο Σωκράτης για εισαγωγή «καινών δαιμονίων» στην ψυχή των νέων Αθηναίων και ο Πλάτωνας γιατί προσπάθησε να διδάξει Φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο το Β. Στην Αναγέννηση ο Τζιορντάνο Μπρούνο κάηκε ζωντανός για την «αιρετική» διδασκαλία του και αργότερα ο Μπαρούχ Σπινόζα αφορίσθηκε από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ όπου ανήκε. Στους νεώτερους χρόνους το βιβλίο του Κάντ απαγορεύθηκε από την πρωσική λογοκρισία, ο Μπέρτραντ Ράσελ φυλακίστηκε για την εναντίωσή του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Νοάμ Τσόμσκυ συγκρούσθηκε με το κατεστημένο των Η.Π.Α. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, διώκονταν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της ανθρωπότητας όταν διατύπωναν τις θεωρίες τους για τη δημιουργία του Σύμπαντος;

ΣΑΣ ΔΙΝΩ ΜΕΡΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΑΣ: Ο Διαγόρας από τη Μήλο αποκλήθηκε άθεος και επειδή συκοφαντήθηκε για ασέβεια φοβήθηκε την απόφαση του Δήμου κι έφυγε από την Αττική. Οι αθηναίοι τον επικήρυξαν με αμοιβή ένα τάλαντο. [«Τούτων δε πραττομένων Διαγόρας, ο κληθείς άθεος, διαβολής τυχών επ’ ασεβεία και φοβηθείς τον δήμον, έφυγεν εκ της Αττικής, οι δ’ Αθηναίοι τω ανελόντι Διαγόραν αργυρίου τάλαντον επεκήρυξαν.» (Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», 13, 6, 7.)

Ο Αριστοτέλης ίδρυσε και διηύθυνε επί 13 χρόνια φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα, κείμενη μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισσού, η οποία ονομάστηκε Λύκειο. Κατηγορήθηκε για ασέβεια. [«Ο δ’ ουν Αριστοτέλης ελθών εις τας Αθήνας και τρία προς τοις δέκα της σχολής αφηγησάμενος έτη υπεξήλθεν εις Χαλκίδα, Ευρυμέδοντος αυτόν του ιεροφάντου δίκην ασεβείας γραψαμένου, η Δημοφίλου ως φησι Φαβωρίνος εν Παντοδαπή ιστορία (FHG iii. 581), επειδήπερ τον ύμνον εποίησεν εις τον προειρημένον Ερμίαν, αλλά και επίγραμμα επί του εν Δελφοίς ανδριάντος» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 5, 5).] Ο Αριστοτέλης πρόλαβε κι έφυγε από την Αθήνα κι εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα, όπου πέθανε μετά από ένα χρόνο.

Ο Ηράκλειτος δεν ήταν σύμφωνος με τους εφεσίους, ούτε ως προς τον τρόπο που ζούσαν («οι δε πολλοί κεκόρηνται όκωσπερ κτήνεα», απ. 29 D-K), oύτε ως προς τον τρόπο που πολιτεύονταν, ειδικά μετά την εκδίωξη από την Έφεσο του αρίστου άνδρα και φίλου του, Ερμόδωρου. Οι εφέσιοι, ισχυριζόμενοι ότι δεν πρέπει κανείς μεταξύ τους να είναι άριστος, τον εξέβαλαν από την πόλη τους, όπου τον έφαγαν τα σκυλιά («κυνόβρωτον γενέσθαι»: Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων» 9, 3-5).

Οι Πυθαγόρειοι επαινέθηκαν πάντα για την ηθική τους, την ταπεινοφροσύνη τους και τη συνέπεια του λόγου της τιμής τους. Όμως....δύο ρήτορες μοιράζονταν τις δημαγωγικές αγορεύσεις και έστρεφαν τον λαό-μάζα κατά των Πυθαγορείων: ο Κύλων και ο Νίνων. Ο πρώτος δεν είχε γίνει δεκτός από τον Πυθαγόρα στη σχολή, όταν αυτοεπαινούμενος είχε πάει στον Πυθαγόρα ζητώντας να γίνει μαθητής του. Ήταν πλούσιος, καλής καταγωγής αλλά φορτικός, βίαιος και τυραννικός, χρησιμοποιώντας τον κύκλο των φίλων του και τη δύναμη του πλούτου του για να μπορεί ν' αδικεί. Θεωρούσε ότι ήταν πιο άξιος απ' όλους για να γίνει μέτοχος και στη φιλοσοφία του Πυθαγόρα. (Πορφύριος "Πυθαγόρου βίος"54).

Ο δε Νίνων, αναφέρει ο Ιάμβλιχος, "προσποιούμενος μεν εξητακέναι τα των Πυθαγορείων απόρρητα, πεπλακώς δε και γεγραφώς εξ ων μάλιστα αυτούς ήμελλε διαβαλείν, και δους τω γραμματεί βιβλίον εκέλευσεν αναγιγνώσκειν, ην δ' αυτώ επιγραφή μεν λόγος ιερός...", δηλαδή "ισχυριζόμενος ότι είχε εξετάσει τα μυστικά των Πυθαγορείων και αφού πλαστά σχεδίασε και συνέγραψε τέτοιες λεπτομέρειες, οι οποίες ήταν ειδικά υπολογισμένες να ενοχοποιήσουν τους Πυθαγορείους, έδωσε στο γραμματέα το βιβλίο και διέταξε να το διαβάσει, το βιβλίο επιγραφόταν Ιερός Λόγος ..." (Ιαμβλίχου "Πυθαγορικός βίος" 258, σελ. 180, εκδ. Πύρινος Κόσμος.). Και συνεχίζει παρακάτω ότι " τόσο πολύ εξαγρίωσε το πλήθος με τις συκοφαντίες του, ώστε μετά από λίγες μέρες μεγάλο πλήθος λαού συναθροίστηκε με την πρόθεση να επιτεθεί κατά των Πυθαγορείων". Αν και ο Πυθαγόρας έχαιρε άκρας εκτίμησης, όμως το πλήθος που "άγεται και φέρεται" γρήγορα γοητεύθηκε από τους δημαγωγούς και τον "αποτυχημένο μαθητή" Κύλωνα. Έτσι απέδιδαν στον Πυθαγόρα και τους οπαδούς του όλα τα κακά που έπλητταν την πόλη. Σεισμός, λοιμός, κακοκαιρίες, ό,τι άσχημο και να γινόταν οφειλόταν στις "τελετές" των Πυθαγορείων που εξόργιζαν τα "πνεύματα". Κάποια μέρα το εξαγριωμένο πλήθος επιτέθηκε και έκαψε τη Σχολή σκοτώνοντας τους περισσότερους μαθητές.Πολλοί λίγοι σώθηκαν και ανάμεσα τους και ο Πυθαγόρας, ο οποίος όμως μετά από λίγο χρονικό διάστημα πέθανε από τη λύπη του.

"Τάδε εγράψατο και αντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν αδικεί Σωκράτης, ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος". Απόδοση: Ο Πιτθεύς Μέλητος του Μελήτου κατήγγειλε και ενόρκως διαβεβαίωσε κατά του Σωκράτους του Σωφρονίσκου εκ του δήμου Αλωπεκής τα ακόλουθα: Ο Σωκράτης είναι ένοχος αρνούμενος να αναγνωρίσει τους θεούς που αναγνωρίζει το κράτος, και ως εισηγούμενος νέας θεότητας είναι επιπλέον ένοχος, διότι διαφθείρει τους νέους. Η προτεινόμενη ποινή είναι θάνατος. (Διογ. Λαερτίου "Βίοι φιλοσόφων" Β-5.40) Αυτή ήταν η κατηγορία με την οποία οι Αθηναίοι έστειλαν το Σωκράτη στο Δικαστήριο και καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο. Μάρτυρας της Φιλοσοφίας, μαζί με τον Τζορντάνο Μπρούνο, ο Σωκράτης αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικότερα παραδείγματα ανθρώπου που διώχτηκε και πέθανε για την ελεύθερη σκέψη του.

Ο Σωκράτης είχε πάρει το αριστείο της ανδρείας για τη συμμετοχή του σε μάχες. Είχε αρνηθεί να καταδώσει στους τριάκοντα τυρράνους κάποιον πολίτη που ήθελαν να θανατώσουν. Ακόμη, σύμφωνα με το Διογένη το Λαέρτιο, ο Σωκράτης ήταν ο μόνος που εναντιώθηκε στην καταδίκη σε θάνατο των δέκα στρατηγών της ναυμαχίας των Αργινουσών - οι οποίοι διώκονταν επειδή λόγω κακοκαιρίας δεν είχαν περισυλλέξει και θάψει τους νεκρούς - και πήγε ενάντια στους εξαγριωμένους πολίτες έχοντας την προεδρία της Βουλής (του δικαστηρίου που έκρινε την υπόθεση). Ο Σωκράτης, ενώ μπορούσε να δραπετεύσει από τη φυλακή, δεν το έκανε, ούτε είχε δεχτεί να έχει δούλους ή άλλες προσφορές από πλούσιους φίλους και μαθητές του. Παρόλα αυτά όμως διώχτηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, προς μεγάλη απογοήτευση του τότε νεαρού μαθητή του και αργότερα μεγάλου φιλοσόφου, Πλάτωνα. Μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας ο Σωκράτης κατέχει σήμερα μια πολύ σημαντική θέση. Αποτελεί μάλιστα σταθμό για να χωρίζονται οι περίοδοι της φιλοσοφίας, αφού έχουμε ως γνωστόν την προσωκρατική φιλοσοφία, τη σωκρατική και τις σωκρατικές σχολές. Η ζωή του ήταν ένα υπόδειγμα αφοσίωσης στη φιλοσοφία και τα λόγια του αποτελούν αιώνιες σελίδες ηθικής φιλοσοφίας μέσα στα γραπτά του Πλάτωνα. Ακόμη και τις ημέρες και τις ώρες πριν από το θάνατό του τις αφιέρωσε σε συζητήσεις για την αθανασία της ψυχής και τη μετενσάρκωση. Μέχρι το τέλος προέτρεπε τους μαθητές του να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη φιλοσοφία, όπως διηγείται ο Πλάτωνας στο Φαίδωνα.

Ο Πλάτων -έχοντας ίσως στον νου του την καταδίκη του δασκάλου του και τη δική του πικρή εμπειρία στη Σικελία- περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τη μοίρα του φιλοσόφου που προσπαθεί να στρέψει και τους συνανθρώπους του, οι οποιοι, ζουν μέσα στην άγνοια, στη μελέτη της φιλοσοφίας. Τον παρομοιάζει με δεσμώτη στο βάθος ενός σπηλαίου, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να βγει από το σπήλαιο και να δει το φως του ήλιου. Όταν επιστρέφει στο σπήλαιο, για να διδάξει την αλήθεια σε όσους βρίσκονται ακόμα δεμένοι και έχουν μπροστά τους μόνο είδωλα της πραγματικότητας, εκείνοι δε θα τον πιστέψουν, θα προτιμήσουν να μείνουν στην πλάνη τους και θα τον προπηλακίσουν, ίσως μάλιστα απειλήσουν να τον σκοτώσουν (όπως συνέβη και με τον Σωκράτη).

Μέσα στις διώξεις αυτές, με διάφορες προφάσεις διώχτηκε και ο Πλάτωνας, ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους όλων των εποχών. Ιδιαίτερα χαρακτηρίστηκε για το θάρρος και το ελεύθερο πνεύμα του. Είχε πάρει το αριστείο της ανδρείας για το θάρρος του στη μάχη. Λέγεται ότι κάποτε ανέβαινε στην Ακρόπολη μαζί με το στρατηγό Χαβρία, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Μόνος απ' όλους τους Αθηναίους τον υπεράσπισε ο Πλάτωνας. Τότε πλησίασε τον Πλάτωνα ένας συκοφάντης, ο Κρωβύλος, και του είπε: "Ερχεσαι άλλον να υπερασπιστείς και δεν ξέρεις ότι και σένα σε περιμένει το κώνειο του Σωκράτη". Τότε ο Πλάτωνας επικαλέσθηκε τη διάκρισή του στη μάχη και του είπε: "Και όταν πολεμούσα για την πατρίδα υπέμενα τους κινδύνους, και τώρα για το χρέος μου προς ένα φίλο θα τους υπομείνω".

Ο Πλάτωνας διώχτηκε από τους τυράννους των Συρακουσών, όταν πήγε εκεί σε μια προσπάθεια να ιδρύσει μια πολιτεία βασισμένη στις αρχές του ομώνυμου διαλόγου του. Στην αρχή ο τύραννος Διονύσιος του Ερμοκράτη τον ανάγκασε να τον συναναστρέφεται. Όμως ήρθε σε αντίθεση με το πνεύμα του Πλάτωνα, ο οποίος εξέφραζε ελεύθερα τις ιδέες του. Σκέφτηκε μάλιστα να σκοτώσει τον Πλάτωνα και θα το έκανε, αν δεν το συγκρατούσαν οι φίλοι του. Έτσι τον πούλησε σαν δούλο. Τον έδωσε σε κάποιο Σπαρτιάτη, ο οποίος τον πούλησε στην Αίγινα που τότε βρισκόταν σε θανάσιμη έχθρα με τους Αθηναίους. Τότε τον κάλεσαν αμέσως σε δίκη, για να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Σύμφωνα με μια παράδοση, το δικαστήριο κράτησε απόλυτη σιωπή περιμένοντας το αποτέλεσμα. Τελικά αποφάσισαν να μην τον σκοτώσουν, αλλά να τον πουλήσουν πάλι, σαν αιχμάλωτο πολέμου πια. Τότε βρέθηκε ο Αννίκερις ο Κυρηναίος κατά τύχη στην Αίγινα και τον αγόρασε, για να τον αφήσει αμέσως ελεύθερο. Μάλιστα λέγεται ότι δε δέχτηκε τα χρήματα που του πρόσφεραν μετά οι φίλοι του Πλάτωνα. Ο θρύλος λέει ότι ο Λακεδαιμόνιος Πόλλις που τον πούλησε, πνίγηκε από την οργή του θεού για τη συμπεριφορά του προς το φιλόσοφο. Ο Πλάτωνας είχε επίσης πολλές περιπέτειες και με το Διονύσιο το Νεώτερο. Πιστεύεται ότι αυτός κράτησε στην αρχή θετική στάση απέναντι στον Πλάτωνα, ο οποίος ήταν τότε γνωστός σ' όλη την Ελλάδα. Γρήγορα όμως υπερίσχυσε το τυραννικό του πνεύμα και ο φιλόσοφος βρέθηκε ξανά σε θανάσιμο κίνδυνο. Τελικά επέστρεψε στην Αθήνα χάρη στη βοήθεια των φίλων του.

Ένα τραγικό παράδειγμα στην ιστορία της φιλοσοφίας ήταν η Υπατία, η τελευταία φιλόσοφος της Αλεξάνδρειας, που έζησε μέσα στην ταραχή των συγκρούσεων των Χριστιανών και των "εθνικών", κατά τις οποίες ομάδες φανατικών χριστιανών, ανάμεσα σε άλλα, κατέστρεφαν με σφυριά τις παραστάσεις των Αιγυπτιακών ναών, πιστεύοντας ότι εκτελούσαν "θεάρεστο" έργο. Οι μεγάλες γνώσεις και η ευγένεια του χαρακτήρα της Υπατίας, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου (έτσι ονομαζόταν η φιλοσοφική Νεωπλατωνική σχολή στην Αλεξάνδρεια), προσέλκυσαν πάρα πολλούς μαθητές. Ασχολήθηκε με τα μαθηματικά και θεωρείται σαν μια από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες της εποχής της στο χώρο της φιλοσοφίας. Οι σχέσεις της με όλους ήταν πολύ καλές. Όμως ο χριστιανικός φανατισμένος όχλος - οπαδοί του επίσκοπου Κύριλλου- καιροφυλακτούσε. Λόγω των καλών σχέσεών της με τον έπαρχο, "θεώρησαν" ότι αυτή έφταιγε για κάποια δυσμενή απόφαση. Έτσι μια μέρα, ενώ διέσχιζε το δρόμο, όρμησαν, την κατέβασαν από την άμαξα και την τράβηξαν μέχρι την πιο κοντινή εκκλησία. Εκεί την κομμάτιασαν ζωντανή σε μικρά κομμάτια με κοχύλια, την έκαψαν και σκόρπισαν τη στάχτη. Μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο εγκληματικής ατμόσφαιρας εξόρκιζαν το "σατανά" που προσωποποιούσε και ενσάρκωνε η φιλοσοφία. Ο αυτοκράτορας για "τιμωρία" απαγόρευσε στους μοναχούς να εμφανίζονται δημόσια στην πόλη. Η Υπατία ήταν ο τελευταίος μάρτυρας της φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Τα έργα της χάθηκαν και το όνομά της παραμελήθηκε για αιώνες. Δεν παύει όμως να ανήκει στους μάρτυρες της ελεύθερης σκέψης και στα θύματα της μισαλλοδοξίας και του θρησκευτικού φανατισμού.

Το 529 μ.Χ. ο Ιουστινιανός κατάργησε την Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών, η οποία λειτουργούσε συνεχώς επί 1.000 σχεδόν χρόνια και δήμευσε την περιουσία της. Οι τελευταίοι διδάσκαλοι κυνηγημένοι βρήκαν καταφύγιο στην αυλή του λάτρη του ελληνικού πολιτισμού πέρση βασιλιά Χοσρόη. «Θεσπίσας πρόσταξιν (ο Ιουστινιανός) έπεμψεν εν Αθήναις κελεύσας μηδένα τολμάν διδάσκειν φιλοσοφίαν» (Ιωάννης Μαλάλας). «Απαγορεύουμε να ασκούν διδασκαλία αυτοί που πάσχουν απ’ την ιερόσυλη τρέλλα των Ελλήνων» (Ιουστινιάνειος Κώδικας, I, 11,10). Το 546 στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν γραμματικοί, ρήτορες, νομικοί και γιατροί. Το 562, όπως αναφέρει ο Μαλάλας, «Έλληνες πιάστηκαν και διαπομπεύθηκαν μέσα στην Κωνσταντινούπολη ταυτόχρονα με το κάψιμο ελληνικών βιβλίων».

Μέσα στο Μεσαίωνα της Ευρώπης και στον τρόμο που προκαλούσε η Ιερά Εξέταση, εμφανίζεται ένας κοσμοπολίτης φιλόσοφος, ο Τζορντάνο Μπρούνο. Γεννημένος στη Νόλα της Νάπολης, πρωτοπόρος της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης, ταξιδεύει παντού. Εκπλήττει τους πάντες με τη βαθειά γνώση του, πολλές φορές ανεξήγητη, τον αντιδογματισμό και την ευθύτητά του. Δεν "κάνει πολιτική" αλλά εκφράζει καθαρά και ξάστερα τις ιδέες του αντίθετα προς το κάθε λογής κατεστημένο. Μέσα σ' ένα θρησκόληπτο όχλο που κυριαρχεί στην Ευρώπη μιλά για άπειρους κόσμους, για την ενότητα της ζωής, για τον ολιστικό άνθρωπο, για τη δύναμη της δημιουργικής φαντασίας και το ρόλο της, για την ολοκλήρωση καθώς και για τη μνημοτεχνική. Θεωρείται μάλιστα ότι κατείχε ένα σύστημα μνημοτεχνικής τόσο αποτελεσματικό, που τον ζητούσαν παντού να το διδάξει. Ο Τζιορντάνο Μπρούνο υποστήριζε ότι το Σύμπαν είναι άπειρο και ομογενές. Η Ιερά Εξέταση τον θεώρησε επικίνδυνο αιρετικό και το 1600 τον καταδίκασε σε δια πυράς θάνατο. Στην εικόνα φαίνεται λεπτομέρεια από πίνακα του André Durand (2000), όπου εικονίζεται ο θάνατος του Μπρούνο.

Επίσης έφερε στο φως διδασκαλίες των προσωκρατικών, του Πλάτωνα και ακόμη του μυθικού Ερμή του Τρισμέγιστου, χτυπώντας την Αριστοτέλεια λογική που, μέσω μιας εκφυλισμένης σχολαστικής μορφής της, κυβερνούσε τη βυθισμένη στο Μεσαίωνα Δύση. Όμως η Ιερά Εξέταση καιροφυλακτεί. Ένας αποτυχημένος μαθητής τον προδίδει κι έτσι σύντομα βρίσκεται έγκλειστος στις τρομερές φυλακές "Πιόμπι" της Ρώμης, φυλακές υποβρύχιες όπου ο χτύπος των νερών "θρυμματίζει" το νου κάθε φυλακισμένου. Εκεί έμεινε έγκλειστος ο Τζορντάνο Μπρούνο επτά ολόκληρα χρόνια. Λίγες μέρες πριν από τη δίκη του κατορθώνει να ξεπεράσει όλα τα προβλήματα της πολύχρονης φυλάκισης που τον είχε μετατρέψει σε ζωντανό τέρας και με θάρρος κατακεραυνώνει τους δικαστές του που τον δίκαζαν "στο όνομα του θεού" και του πάπα. Καταδικάζεται να καεί στο "Κάμπο ντι Φιόρι" της Ρώμης, πλατεία που πουλούσαν λουλούδια. Μαζί του καίγονται και πολλά από τα βιβλία του, τα οποία μετά τις "μάγισσες" και τους "μάγους" θεωρούνταν από την Ιερά Εξέταση ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός της "πίστης".

Λέγεται ότι, όταν άκουσε την απόφαση, είπε στους δικαστές: "Εσείς που με δικάζετε και λέτε την απόφαση τρέμετε περισσότερο από μένα που την ακούω". Ο Τζορντάνο Μπρούνο υπήρξε ένας φιλόσοφος μάρτυρας των ιδεών του. Ήταν ένας γνήσιος εκφραστής της ελεύθερης σκέψης σε μια εποχή που βασίλευε ο σκοταδισμός, η κυριαρχία του πάπα, ο φανατισμός των μοναχικών ταγμάτων και κυρίως η άγνοια. Σαν νέος Σωκράτης πέθανε για τις ιδέες του. Σκόρπισαν τις στάχτες του στους ανέμους και για δύο σχεδόν αιώνες το όνομά του και τα έργα του δεν αναφέρονταν καν. Όμως ο κύκλος του σκοταδισμού έκλεισε και ένας νέος κύκλος έρευνας ξεκίνησε μετά τις πυρές της Ιεράς Εξέτασης.

Aλλά και μετά από την Αναγέννηση παρατηρήθηκε ανασυγκρότηση των δυνάμεων της αντίδρασης, ώστε να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Παρατηρήστε τη σειρά των διαφανειών που ακολουθούν και πείτε την Ιστορία με δικά σας λόγια:

Στη φωτογραφία βλέπετε τον γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο του εικοστού αιώνα Ζαν Πωλ Σαρτρ, καθώς τον παρακολουθεί η αστυνομία των Παρισίων, τον Μάη του '68.

«Η Μεγάλη Εκρηξη, που θεωρείται σήμερα η απαρχή του κόσμου, δεν είναι ανακόλουθη με την επέμβαση ενός θεϊκού Δημιουργού, απεναντίας την απαιτεί. Η εξέλιξη της φύσης δεν αντιφάσκει με την έννοια της Δημιουργίας, διότι η εξέλιξη προϋποθέτει τη δημιουργία όντων που εξελίσσονται». Την άποψη αυτή διατύπωσε πρόσφατα όχι κάποιος φιλόθρησκος επιστήμονας αλλά η ύψιστη πνευματική αυθεντία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, ο πάπας Φραγκίσκος Α΄. Μιλώντας στην Ποντιφική Ακαδημία των Επιστημών, στις 27-10-14, ο πάπας Φραγκίσκος έκρινε απαραίτητο να υπογραμμίσει το εξής: «Ο Θεός δεν είναι ένας θείος πρωτοτεχνίτης ή ένας μάγος, αλλά ο Δημιουργός που δίνει οντότητα σε όλες τις υπάρξεις. Η απαρχή του κόσμου δεν είναι έργο του χάους που οφείλει σε κάτι άλλο την προέλευσή του, αλλά προέρχεται άμεσα από την υπέρτατη Αρχή που δημιουργεί από αγάπη». «Διαβάζοντας στο βιβλίο της “Γένεσης”», συνέχισε ο πάπας, «τη διήγηση της Δημιουργίας, υπάρχει ο κίνδυνος να φανταστούμε τον Θεό σαν έναν ταχυδακτυλουργό που με το μαγικό ραβδάκι στο χέρι μπορεί να κάνει οτιδήποτε. Ομως, δεν είναι έτσι. Δημιούργησε τα έμβια όντα και τα άφησε να εξελιχθούν σύμφωνα με τους εσωτερικούς νόμους που Αυτός έδωσε στο καθένα, ώστε από μόνα τους να αναπτυχθούν και να επιτύχουν την πληρότητα της ύπαρξής τους». Εξού και η προτροπή που απηύθυνε, στο τέλος της ομιλίας του, σε όλους τους επιστήμονες -χριστιανούς και μη- να συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση της δημιουργίας και με το έργο τους «να συμβάλουν στην κατασκευή ενός πιο ανθρώπινου κόσμου για όλους και όχι για μια ομάδα ή τάξη προνομιούχων».

Αν όμως, όπως ανακοίνωσε ο σημερινός πάπας, η επιστημονική προσέγγιση της γένεσης του σύμπαντος, της εξέλιξης της ζωής και του ανθρώπου είναι ουσιαστικά ορθή, τότε γιατί μέχρι σήμερα αυτές οι «θεωρίες» είτε πολεμήθηκαν λυσσαλέα είτε παρερμηνεύτηκαν συστηματικά από την Καθολική Εκκλησία; Με αφορμή αυτές τις εντυπωσιακές δηλώσεις θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε το ακανθώδες ερώτημα: ισχύει αυτό που διατείνεται ο πάπας; Η παπική «αναβάθμιση» της εξελικτικής θεωρίας Οι όντως βαρυσήμαντες δηλώσεις του σημερινού πάπα έρχονται, φαινομενικά τουλάχιστον, σε ρήξη με την καθιερωμένη εκκλησιαστική παράδοση που, εδώ και αιώνες, επέβαλε την απόρριψη -ενίοτε και την καταδίκη!- κάθε αμιγώς φυσικής-επιστημονικής εξήγησης σχετικά με τη δημιουργία του Σύμπαντος και την εξέλιξη της ζωής πάνω στη Γη. Πράγματι, μέχρι πρόσφατα η σύλληψη ενός δυναμικού -δηλαδή μη στατικού- φυσικού κόσμου και κυρίως η ιδέα τής δίχως κανέναν τελικό σκοπό ζωικής εξέλιξης αποτελούσαν έννοιες ταμπού επειδή αμφισβητούσαν και κατέρριπταν επιστημονικά κάποιες θεμελιακές αρχές της δυτικής θεολογίας. Ωστόσο, με αυτήν την ιστορική παρέμβασή του, ο 266ος πάπας της Καθολικής Εκκλησίας, κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, υποδεικνύει σαφώς πως όχι μόνο είναι μάταιο αλλά και εξαιρετικά επιβλαβές για τη χριστιανική θρησκεία το να αμφισβητεί τις κατακτήσεις της σύγχρονης επιστήμης. Πολύ πιο επωφελές θα ήταν να καταφέρει, επανερμηνεύοντας κατάλληλα το νόημα των επιστημονικών θεωριών, να τις ενσωματώσει στις βασικές θρησκευτικές αρχές. Και αυτό ακριβώς επιχείρησε να κάνει ο πάπας με αυτήν τη φαινομενικά ρηξικέλευθη και ανανεωτική παρέμβασή του. Βέβαια ο πάπας Φραγκίσκος Α΄ δεν είναι ο πρώτος ποντίφικας που αποδέχεται την ισχύ των δαρβινικών θεωριών.

Στις 22 Νοεμβρίου του 1951 πρώτος ο πάπας Πίος ΙΒ με σχετική εγκύκλιο ανακοίνωσε σε πιστούς και ιερείς της Καθολικής Εκκλησίας ότι η βιολογική εξέλιξη είναι απολύτως συμβατή με τη χριστιανική πίστη. Bέβαια, εδώ αναζητά κανείς άλλα κίνητρα στην τοποθέτηση του Πάπα Πίου, που φημολογείται ότι ήταν θετικά διακείμενος έναντι του ναζισμού. Ο φιλοναζιστής Πάπας Πίος έθεσε δύο προϋποθέσεις: 1) ότι δεν πρέπει να θεωρείται ως μία οριστικά αποδεδειγμένη θεωρία και 2) ότι η άυλη ψυχή των ανθρώπων δεν υπήρξε ποτέ ούτε προϊόν ούτε αντικείμενο της βιολογικής εξέλιξης.

Αργότερα, στις 21 Οκτωβρίου 1996, ο πάπας Ιωάννης-Παύλος Β΄ σε μια ανάλογη ομιλία του στην Ποντιφική Ακαδημία των Επιστημών, υποχρεώθηκε να παραδεχτεί ότι η συσσώρευση αποδείξεων υπέρ της εξέλιξης των ειδών καθιστούσε πλέον αυτήν την επιστημονική θεωρία «κάτι περισσότερο από μία απλή εικασία αλλά, αντίθετα, πρόκειται για αποδεδειγμένη φυσική διεργασία».

Οσο για τη γένεση του Σύμπαντος, αποτελεί κοινό μυστικό μεταξύ των κοσμολόγων ότι η κυρίαρχη σήμερα θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης (του περίφημου «Big Bang»), μολονότι φυσική θεωρία, είναι ιδιαιτέρως αρεστή στους χριστιανούς, αφού παραπέμπει ρητά σε μια πρωταρχική, μοναδική και απολύτως ανεξήγητη πράξη γένεσης του «συν-παντός», κάτι ανάλογο δηλαδή και εξίσου μυστηριώδες και ανεξήγητο με τη βιβλική διήγηση περί Δημιουργίας. Παρά την υπερβολική προβολή που δόθηκε από τα διεθνή ΜΜΕ στις πρόσφατες δηλώσεις του, ο πάπας Φραγκίσκος δεν έκανε τίποτα λιγότερο (αλλά και τίποτα περισσότερο!) από το να επαναλάβει την πάγια στρατηγική της Καθολικής Εκκλησίας να αποδέχεται κατόπιν εορτής -και εφόσον είναι αναγκασμένη- τις κυρίαρχες επιστημονικές εξηγήσεις αναφορικά με το «πώς» συνέβησαν ή συμβαίνουν κάποια φυσικά φαινόμενα, διεκδικώντας ωστόσο για τον εαυτό της και τους εκπροσώπους της το να έχει το μονοπώλιο να εξηγεί «γιατί» συνέβησαν ή συμβαίνουν τα συγκεκριμένα φυσικά και βιολογικά φαινόμενα. Από τις θεολογικές στις κοσμολογικές παρανοήσεις Στην πραγματικότητα, βέβαια, πρόκειται για εμφανείς διαστρεβλώσεις του πραγματικού νοήματος των θεωριών και κάθε άλλο παρά αθώες παρανοήσεις της επιστημονικής μεθόδου. Για παράδειγμα, ο ισχυρισμός του σημερινού ποντίφικα Φραγκίσκου ότι «η Μεγάλη Εκρηξη δεν είναι ανακόλουθη με την επέμβαση ενός θεϊκού Δημιουργού, απεναντίας την απαιτεί» υποδεικνύει ότι ο πάπας Φραγκίσκος εξακολουθεί να πιστεύει (εσφαλμένα) αφενός ότι η γέννηση του Σύμπαντος είναι κάτι που συνέβη στον χρόνο και αφετέρου ότι υπήρξε μία σαφής προϋπάρχουσα αιτία που εξηγεί, υποτίθεται, το γιατί αυτό συνέβη. Δύο εντελώς αυθαίρετες και ουσιαστικά εσφαλμένες επιστημονικά παραδοχές που σχεδόν ουδείς φυσικός επικαλείται σήμερα.

Αντιθέτως, μεταξύ των κοσμολόγων υπάρχει πλέον ευρύτατη συναίνεση για το γεγονός ότι πρόκειται για ένα μοναδικό συμβάν στο όριο του χρόνου. Προβάλλοντας το φιλμ της κοσμικής εξέλιξης ανάποδα, φτάνουμε σε ένα οριακό σημείο όπου όλοι οι γνωστοί σήμερα νόμοι της Φυσικής δεν έχουν το ίδιο νόημα και άρα παύουν να ισχύουν. Σε αυτές τις οριακές συνθήκες, συνεπώς, οι γνωστές έννοιες του χρόνου και του χώρου στερούνται κάθε νοήματος! Σύμφωνα με την ευρύτερα αποδεκτή σήμερα ερμηνεία των αστροφυσικών δεδομένων, το Σύμπαν προέκυψε μάλλον από ένα τέτοιο εξαιρετικά απίθανο γεγονός, από μια «ιδιομορφία», όπως λένε οι ειδικοί για να περιγράψουν την ασύλληπτη ιδέα ενός αφηρημένου «σημείου» το οποίο ωστόσο περιέκλειε τα πάντα σε άπειρη πυκνότητα και σε άπειρη θερμοκρασία, μέχρι τη «στιγμή» που, για κάποιον εντελώς ανεξήγητο λόγο, άρχισε να διαστέλλεται με εκρηκτικούς ρυθμούς. Κάπως έτσι περιγράφει η κοσμολογία τη Μεγάλη Εκρηξη, την πρωταρχική γενεσιουργό «πράξη» που πριν από περίπου 14 δισεκατομμύρια χρόνια δημιούργησε τα... πάντα. Επειτα από τα όσα είπαμε δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι περισσότερες Εκκλησίες στη Δύση, με πρώτη και καλύτερη την Καθολική Εκκλησία, έσπευσαν να αποδεχτούν αυτήν την κοσμολογική θεωρία ως προφανή και αυταπόδεικτη επιστημονική βεβαιότητα. Ετσι, το 1951 ο πάπας Πίος ΙΒ΄, αναφερόμενος στη θεωρία της Μεγάλης Εκρηξης, υποστήριξε επίσημα ότι η δημιουργία του Σύμπαντος από τον Θεό πρέπει να θεωρείται πλέον όχι απλώς εξ αποκαλύψεως αλήθεια αλλά και ως επιστημονική βεβαιότητα. Αποσιωπούσε ωστόσο σκοπίμως το γεγονός ότι ήδη από την εποχή του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου οι κοσμολογικές έρευνες ήταν επιρρεπείς σε θεολογικές και μεταφυσικές παρανοήσεις. Πόσω δε μάλλον όταν η ιστορία της επιστήμης μάς αποκαλύπτει ότι συχνά οι επιστημονικές έρευνες αλλοιώνονται από τις θρησκευτικές προκαταλήψεις των ερευνητών, οι οποίοι συγχέουν την πρόσκαιρη και επισφαλή γνώση της επιστήμης τους, τη δεδομένη εποχή, με τις ανάγκες τους για απόλυτες βεβαιότητες που μόνο η θρησκευτική πίστη μπορεί να τους εξασφαλίσει!

Είναι η θρησκεία προϊόν θεϊκής ή φυσικής επιλογής; Μολονότι είμαστε βιολογικά «εξοπλισμένοι» -από την εξέλιξή μας- για να διαπιστώνουμε εγκαίρως τη λογική συνοχή των πληροφοριών που δεχόμαστε από το περιβάλλον μας, πολύ συχνά αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε σε μια «νοητική παρακαμπτήριο», «επιλογή» η οποία εγκυμονεί ουκ ολίγους κινδύνους. Για παράδειγμα, υιοθετούμε πολύ συχνά τη στρατηγική της «κοινωνικής εμπειρίας», την οποία περιέγραψε πρώτος το 1984 ο Αμερικανός ψυχολόγος Ρόμπερτ Τσαλντίνι (Robert Cialdini). Οποτε βρισκόμαστε σε κατάσταση γνωστικής αβεβαιότητας έχουμε την τάση να διαμορφώνουμε τις πεποιθήσεις μας με βάση αυτό που μας φαίνεται ικανό να πείσει τους περισσότερους συνανθρώπους μας. Οσο πιο ευρύτερα αποδεκτή φαίνεται να είναι μια πεποίθησή μας, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να γίνει αποδεκτή από το γνωστικό μας περιβάλλον. Αυτή η ικανοποιητική σε πολλές περιπτώσεις στρατηγική, ενδέχεται ενίοτε να μας οδηγήσει στην αποδοχή εντελώς εσφαλμένων ιδεών. Κάτι που φαίνεται να το γνωρίζουν πολύ καλά από καιρό οι πνευματικές, θρησκευτικές και πολιτικές σέχτες (ομάδες , γκρουπς θρησκευτικά διαφωνούντων). Τέτοιες μυστικές κοινότητες οργανώνουν αυστηρά τη ζωή των οπαδών τους και καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να περιβάλλονται πάντα από άτομα που έχουν κοινές με αυτούς απόψεις. Εξάλλου, στην ίδια λίγο πολύ κοινωνική και ψυχολογική αρχή στηρίζονται τα κόμματα όταν ισχυρίζονται π.χ. ότι «το 75% των πολιτών πιστεύει ότι έχουμε δίκιο» για να προωθήσουν ένα νομοσχέδιο, ή οι παραγωγοί κινηματογραφικών ταινιών όταν διατείνονται π.χ. ότι «ήδη 3 εκατομμύρια θεατών απόλαυσαν την ταινία» προκειμένου να διαφημίσουν μια νέα ταινία.

Η σύγχρονη νευροεπιστήμη τώρα αρχίζει να κατανοεί τους νευροεγκεφαλικούς και ψυχολογικούς μηχανισμούς που κρύβονται πίσω από αυτά τα πολύπλοκα κοινωνικά παιχνίδια. Αν ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το προϊόν μιας αδιάλειπτης εξελικτικής διεργασίας πολυπλοκοποίησης, τότε σε αυτήν την εξελικτική διαδικασία αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν δύο τουλάχιστον περιορισμοί. Κατ' αρχάς, απέναντι στην πληθώρα των εξωτερικών ερεθισμάτων που δέχεται, ο εγκέφαλός μας οφείλει να είναι σε θέση να τα αναγνωρίζει και να μη διαχέεται από αυτά, αλλά να επικεντρώνεται στις πιθανές απειλές ή στις ευκαιρίες που συναντά. Δεύτερον, η συνολική ομοιόσταση, δηλαδή η εσωτερική αρμονία μεταξύ των τμημάτων του οργανισμού, δεν πρέπει να διαταράσσεται ποτέ από τις αποφάσεις του εγκεφάλου αλλά, αντίθετα, να ενισχύεται από αυτές. Ολη η νευροχημική οργάνωση του εγκεφάλου μας τείνει να ικανοποιεί αυτές τις δύο θεμελιώδεις λειτουργικές αρχές. Για να τις ενισχύσει, μάλιστα, η βιολογική εξέλιξη οδήγησε στην ανάπτυξη ολοένα και πιο σύνθετων εγκεφαλικών μηχανισμών ηδονής και δυσφορίας-πόνου, που εξασφάλισαν την ανάδυση ολοένα και πιο σύνθετων σχημάτων συμπεριφοράς.

Οι άνθρωποι ακολουθούν δεκάδες θρησκείες, για να περιοριστούμε στις πιο βασικές.

Γιατί στην πραγματικότητα είναι κυριολεκτικά χιλιάδες οι διαφοροποιήσεις, διακλαδώσεις, αιρέσεις, ιδιαίτερες πρακτικές των μικρότερων θρησκειών. Πώς όμως εξηγεί η σύγχρονη επιστήμη την καθολική και διαχρονική παρουσία του «θρησκευτικού αισθήματος», της προδιάθεσης των περισσότερων ανθρώπων σε αυτήν τη φαινομενικά «ανορθολογική» αλλά τόσο επίμονη και καθολική ψευδαίσθηση; Μήπως πίσω από τις εμφανείς πολιτισμικές, γεωγραφικές, και ιστορικές διαφοροποιήσεις των επιμέρους θρησκειών κρύβεται ένα κοινό στοιχείο που το μοιράζονται όλοι οι πιστοί; Αυτό ακριβώς υποστηρίζει η Νευροθεολογία και αυτόν τον κοινό θρησκευτικό παρονομαστή αναζητά.

Σε ό,τι αφορά όμως την εξήγηση αυτού του κοινού θρησκευτικού αισθήματος, δηλαδή της «αυθόρμητης» προδιάθεσης για πίστη σε υπερφυσικά όντα, οι απόψεις των ειδικών διίστανται.

Μια σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι η βιολογική εξέλιξη, μέσω της φυσικής επιλογής, ενίσχυσε την προδιάθεσή μας για θρησκευτική πίστη επειδή αυτή προωθούσε την υπακοή στους καινοφανείς και «αφύσικους» κανόνες της ανθρώπινης κοινωνικότητας. Για παράδειγμα, ο επιφανής κοινωνικός βιολόγος Ντέιβιντ Σλόαν Γουίλσον (David Sloan Wilson) υποστηρίζει ότι η καλλιέργεια του κοινού θρησκευτικού αισθήματος θα πρέπει να ευνοήθηκε από τη φυσική επιλογή επειδή ενίσχυσε την κοινωνική συνοχή και τη συνεργασία μεταξύ των πρωτόγονων κοινωνικά ομάδων.

Ομως αυτές οι εξελικτικές ανασυγκροτήσεις προϋποθέτουν μια προβληματική και αμφιλεγόμενη εξελικτική διαδικασία, την «επιλογή ομάδας», που δεν είναι αποδεκτή από την επικρατούσα σήμερα εξελικτική θεωρία (Νέα σύνθεση). Μια διαφορετική εξελικτική προσέγγιση υποστηρίζει ότι η θρησκευτική προδιάθεση και η πίστη σε υπερφυσικά όντα δεν υπήρξαν ποτέ αντικείμενο της φυσικής επιλογής. Αντίθετα, αποτελούν απλώς τα «υποπροϊόντα» των νοητικών και γνωστικών ικανοτήτων του πολύπλοκου εγκεφάλου μας, τα οποία διαμορφώθηκαν από την εξέλιξη κατά το παρελθόν για να επιτελούν εντελώς διαφορετικές λειτουργίες.

Οπως πολύ χαρακτηριστικά υποστηρίζει ο Βρετανός εξελικτικός Ρίτσαρντ Ντόκινς (Richard Dawkins) στο βιβλίο του «Η περί Θεού αυταπάτη» (κυκλοφορεί από τις εκδ. Κάτοπτρο): «Η θρησκευτική συμπεριφορά ίσως συνιστά μια δυσλειτουργία, μια αστοχία, το ατυχές παραπροϊόν μιας υποκείμενης ψυχολογικής τάσης η οποία σε άλλες συνθήκες είναι, ή ήταν κάποτε, χρήσιμη». (Toυ Σπύρου Μανουσέλη, από την Εφημερίδα των Συντακτών) Ας δούμε γιατί διώκονται όλες οι επαναστατικές φιλοσοφικές θεωρίες, ανά τους αιώνες.

Eπειδή η Φιλοσοφία είναι ο μοναδικός τρόπος που μάς μένει για να προσεγγίσουμε τις μεγάλες αλήθειες της ζωής, οι φιλόσοφοι δυσκολεύονται να δεχτούν οποιεσδήποτε προκατασκευασμένες αλήθειες και συνήθως εναντιώνονται στις παραδοχές, στις αξίες και στα θέσφατα της εποχής τους. Μέσω της φιλοσοφίας ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει κάθε δογματισμό, φανατισμό και σκοταδισμό, γιατί όλα αυτά είναι παιδιά της άγνοιας, την οποία πάντα πολεμά ο φιλόσοφος με όπλο τη γνώση. Ο επαναστατικός χαρακτήρας της Φιλοσοφίας, δηλαδή, είναι αναμφισβήτητος. Οι φιλόσοφοι "ενοχλούν" τα καθεστώτα και τις εξουσίες του καιρού τους, γι'αυτό και διώκονται συστηματικά. Ποιος είμαι -πού βρίσκομαι και πού πηγαίνω, είναι ένα τριπλό ερώτημα που πάντα απασχόλησε τον άνθρωπο. Ποιοι κανόνες καθορίζουν τη σχέση μου με τους άλλους ανθρώπους; Πάντα η φιλοσοφία έδινε απαντήσεις. Ο ενδιαφερόμενος δεν έχει παρά να μελετήσει για τους φιλοσόφους και τα φιλοσοφικά ρεύματα όλων των εποχών και σε όλες τις χώρες, στην Ανατολή και τη Δύση. Όμως σ' αυτή την προσπάθεια η φιλοσοφία πάντα κυνηγήθηκε από το κατεστημένο κάθε εποχής,που στηρίζεται στην άγνοια της μάζας, την οποία ποδηγετεί και ελέγχει, και αυτή με τη σειρά της είναι ο καλύτερος φίλος και υποστηρικτής του κάθε λογής δογματισμού και κατεστημένου τρόπου σκέψης. Κι αυτό γιατί οι φιλοσοφικές γνώσεις και αξίες προϋποθέτουν (αρχικά) τον άνθρωπο - άτομο και όχι τον άνθρωπο μάζα. Ο άνθρωπος της μάζας πάντα ήταν υποχείριος της κάθε μορφής εξουσίας και κυρίως της άγνοιας και του φανατισμού του. Έτσι κάθε μορφή φιλοσοφικής σκέψης που απελευθέρωνε τον άνθρωπο από τα δεσμά της άγνοιας και της μισαλλοδοξίας κυνηγήθηκε με κάθε τρόπο. Οι φανατικοί πιστοί - κυρίως στον Μεσαίωνα - πάντα ήταν από τους πρωτοπόρους στις διώξεις κατά των φιλοσόφων. Θα παρουσιάσουμε μερικά ξεχωριστά παραδείγματα στην ιστορία της φιλοσοφίας του Δυτικού πολιτισμού, που δείχνουν ακριβώς ότι διώξεις και διωγμοί δεν έγιναν μόνο κατά των Χριστιανών - που μια και έγιναν επίσημη θρησκεία σίγουρα τους έχουν μεγαλοποιήσει - αλλά και κατά των φιλοσόφων. Ακόμη φαίνεται ότι οι διωγμοί κατά της φιλοσοφίας δεν σταματούν, κάτι που δείχνει ότι η φιλοσοφία ποτέ δε γίνεται κατεστημένο και πάντα ενοχλεί - σαν αλογόμυγα όπως έλεγε ο Σωκράτης - τους κάθε λογής "βολεμένους".

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα υπάρχουν χαρακτηριστικά παραδείγματα δίωξης ή και καταδίκης φιλοσόφων όπως, μεταξύ άλλων, του Αναξαγόρα (για αθεΐα), του Σωκράτη (για εισαγωγή στην κοινωνία “καινών δαιμονίων” και για “διαφθορά των νέων”), του Πλάτωνα (αιχμαλωσία στη Σικελία, όπου είχε προσπαθήσει να διδάξει φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β΄), του Τζορντάνο Μπρούνο (καύση στην πυρά λόγω αιρετικής διδασκαλίας), του Σπινόζα (αφορισμός από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ), του Καντ (απαγόρευση του βιβλίου του για τη θρησκεία από την πρωσική λογοκρισία), του Μπέρτραντ Ράσελ (φυλάκιση λόγω της εναντίωσής του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Σε περιπτώσεις δε που κάποια προσωπικότητα φθάσει στο σημείο να αποστασιοποιηθεί πλήρως από την μάζα, λέγοντας για παράδειγμα: «Κανένας δεν έφτειαξε αυτόν τον κόσμο, ούτε θεός ούτε άνθρωπος» (Ηράκλειτος στους εφεσίους), τότε η μάζα αντιδρώντας φανατικά στρέφεται άμεσα εναντίον του. Έτσι παρά το ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν οι συνθήκες, που ευνοούσαν την ανάδειξη της ατομικότητας, πολλές προσωπικότητες διώχθηκαν συστηματικά. Λόγω του ότι στο βιβλίο του «Περί θεών» ο Πρωταγόρας υποστήριζε, ότι δεν ήξερε εάν υπάρχουν θεοί, διώχθηκε από την πόλη, οι Αθηναίοι κατέκαψαν τα βιβλία του στην Αγορά κι απέστειλαν κήρυκα και τα μάζεψαν ένα-ένα από όσους είχαν αντίτυπα. [«Δια ταύτην δε την αρχήν του συγγράμματος εξεβλήθη προς Αθηναίων· και τα βιβλία αυτού κατέκαυσαν εν τη αγορά, υπό κήρυκι αναλεξάμενοι παρ’ εκάστου των κεκτημένων» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 9, 52). Ο Αναξαγόρας είχε ιδρύσει σχολή στην Αθήνα. Μεταξύ των μαθητών του ήταν ο Περικλής, ο δάσκαλος του Σωκράτη Αρχέλαος και ο Ευριπίδης. Επηρεασμένος από τις θεωρίες της Σχολής της Μιλήτου ο Αναξαγόρας συγκέντρωσε τις έρευνές του στη σπουδή των φυσικών φαινομένων, πολλά από τα οποία είχε ερμηνεύσει επιτυχώς. Κατόπιν μακρών αστρονομικών παρατηρήσεων διατύπωσε τη θεωρία, ότι ο Ήλιος είναι μύδρος διάπυρος ή λίθος διάπυρος, κατά τον Πλάτωνα («Απολογία Σωκράτους», 26 d) και τον Ξενοφώντα («Απομνημονεύματα», VI 7 κ.ε.). Η θεωρία όμως αυτή ερχόταν σε αντίθεση προς τη θρησκευτική παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Ήλιος ήταν θεότητα. Ο Αναξαγόρας καταδικάστηκε για ασέβεια, επειδή δίδασκε, ότι ο Ήλιος δεν είναι θεός αλλά διάπυρη μάζα. Σώθηκε χάρη στον Περικλή, ο οποίος ήταν μαθητής του και έπεισε τους Αθηναίους να του χαρίσουν τη ζωή.

«Ομού πάντα χρήματα ην, Νους δε επελθών διεκόσμησεν» .(= Ο Αναξαγόρας υποστήριζε ότι κάποτε όλα τα πράγματα αυτού του κόσμου ήταν μαζί, ήταν σωρός, ήταν χάος. Κι έφτασε κάποια στιγμή ο Νους κι έβαλε τάξη, ομορφιά.) «Όψις αδήλων τα φαινόμενα». (=Ο ίδιος έλεγε ότι : «τα φαινόμενα που γνωρίζουμε διαμέσου των αισθήσεων είναι για μας η αισθητή όψη των πραγμάτων που παραμένουν άδηλα, για μας ανεξακρίβωτα).

Στη βάση του στοχασμού του φιλόσοφου Αναξαγόρα βρίσκεται η άρνηση της γένεσης και της φθοράς, καθώς «...τίποτα δεν γίνεται ούτε χάνεται, αλλά συντίθεται και διαχωρίζεται από προϋπάρχοντα όντα». (DK 59Β17). Με άλλα λόγια ο Αναξαγόρας δεν δέχεται τη δυνατότητα δημιουργίας όντων από τη μείξη των τεσσάρων βασικών ριζωμάτων του Εμπεδοκλή, αλλά πιστεύει ότι κάθε επιμέρους υπόσταση υπήρχε εξαρχής στον κόσμο. Τα εύλογα ερωτήματα που πιθανώς προκαλεί μια τέτοια δήλωση απαντώνται με μια άλλη βασική αρχή του Αναξαγόρα, σύμφωνα με την οποία κάθε ον του φυσικού κόσμου περιέχει σε μικρή αναλογία κομμμάτια όλων των φυσικών υποστάσεων, αποτελώντας έτσι μια μικροκοσμική εικόνα του μακροκοσμικού σύμπαντος. (14) Τούτη η καθολική ανάμειξη είναι μια πρωτοκοσμική κατάσταση αδιάκριτης μείξης των σπερμάτων, δηλαδή των βασικών δομικών συστατικών που είναι άπειρα της πραγματικότητας, αθέατα μεν, λειτουργούν ωστόσο ως πρότυπα οργάνωσης ενσωματώνοντας δυνητικά τα ουσιώδη συστατικά όλων των υλικών υποστάσεων.

Για τη Γη ο Αναξαγόρας πιστεύει πως έχει τυμπανοειδές σχήμα, και πως συγκρατείται στον αέρα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. Για τον Ήλιο, ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει πως ο Αναξαγόρας τον θεωρεί ως διάπυρο λίθο, ενώ το μέγεθός του είναι μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο. Για τη Σελήνη, ο φιλόσοφος πιστεύει πως είναι ετερόφωτη, αλλά τη θεωρεί ως μια δεύτερη Γη που κατοικείται από ανθρώπους και άλλα όντα.(κατά τον Πλάτωνα) Για τα άστρα, πιστεύει οτι αυτά έχουν όμοια μορφή με αυτή του Ηλίου. Για τους κομήτες, θεωρεί πως είναι πλανήτες, οι οποίοι εκπέμπουν φλόγες, τους διάττοντες αστέρες θεωρεί ως "σπινθήρες" που εκτινάσσονται από τον αέρα, και για τους μετεωρίτες, ο Αναξαγόρας πιστεύει οτι είναι λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται από τη Γη.

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Στους αρχαίους χρόνους ο Αναξαγόρας διώχθηκε για αθεϊα, ο Σωκράτης για εισαγωγή «καινών δαιμονίων» στην ψυχή των νέων Αθηναίων και ο Πλάτωνας γιατί προσπάθησε να διδάξει Φιλοσοφία στον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο το Β. Στην Αναγέννηση ο Τζιορντάνο Μπρούνο κάηκε ζωντανός για την «αιρετική» διδασκαλία του και αργότερα ο Μπαρούχ Σπινόζα αφορίσθηκε από την εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ όπου ανήκε. Στους νεώτερους χρόνους το βιβλίο του Κάντ απαγορεύθηκε από την πρωσική λογοκρισία, ο Μπέρτραντ Ράσελ φυλακίστηκε για την εναντίωσή του στη συμμετοχή της Βρετανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Νοάμ Τσόμσκυ συγκρούσθηκε με το κατεστημένο των Η.Π.Α. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, διώκονταν οι μεγάλοι φιλόσοφοι της ανθρωπότητας όταν διατύπωναν τις θεωρίες τους για τη δημιουργία του Σύμπαντος;

ΣΑΣ ΔΙΝΩ ΜΕΡΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΒΟΗΘΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΑΣ: Ο Διαγόρας από τη Μήλο αποκλήθηκε άθεος και επειδή συκοφαντήθηκε για ασέβεια φοβήθηκε την απόφαση του Δήμου κι έφυγε από την Αττική. Οι αθηναίοι τον επικήρυξαν με αμοιβή ένα τάλαντο. [«Τούτων δε πραττομένων Διαγόρας, ο κληθείς άθεος, διαβολής τυχών επ’ ασεβεία και φοβηθείς τον δήμον, έφυγεν εκ της Αττικής, οι δ’ Αθηναίοι τω ανελόντι Διαγόραν αργυρίου τάλαντον επεκήρυξαν.» (Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», 13, 6, 7.)

Ο Αριστοτέλης ίδρυσε και διηύθυνε επί 13 χρόνια φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα, κείμενη μεταξύ Λυκαβηττού και Ιλισσού, η οποία ονομάστηκε Λύκειο. Κατηγορήθηκε για ασέβεια. [«Ο δ’ ουν Αριστοτέλης ελθών εις τας Αθήνας και τρία προς τοις δέκα της σχολής αφηγησάμενος έτη υπεξήλθεν εις Χαλκίδα, Ευρυμέδοντος αυτόν του ιεροφάντου δίκην ασεβείας γραψαμένου, η Δημοφίλου ως φησι Φαβωρίνος εν Παντοδαπή ιστορία (FHG iii. 581), επειδήπερ τον ύμνον εποίησεν εις τον προειρημένον Ερμίαν, αλλά και επίγραμμα επί του εν Δελφοίς ανδριάντος» (Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων», 5, 5).] Ο Αριστοτέλης πρόλαβε κι έφυγε από την Αθήνα κι εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα, όπου πέθανε μετά από ένα χρόνο.

Ο Ηράκλειτος δεν ήταν σύμφωνος με τους εφεσίους, ούτε ως προς τον τρόπο που ζούσαν («οι δε πολλοί κεκόρηνται όκωσπερ κτήνεα», απ. 29 D-K), oύτε ως προς τον τρόπο που πολιτεύονταν, ειδικά μετά την εκδίωξη από την Έφεσο του αρίστου άνδρα και φίλου του, Ερμόδωρου. Οι εφέσιοι, ισχυριζόμενοι ότι δεν πρέπει κανείς μεταξύ τους να είναι άριστος, τον εξέβαλαν από την πόλη τους, όπου τον έφαγαν τα σκυλιά («κυνόβρωτον γενέσθαι»: Διογένης Λαέρτιος, «Βίοι Φιλοσόφων» 9, 3-5).

Οι Πυθαγόρειοι επαινέθηκαν πάντα για την ηθική τους, την ταπεινοφροσύνη τους και τη συνέπεια του λόγου της τιμής τους. Όμως....δύο ρήτορες μοιράζονταν τις δημαγωγικές αγορεύσεις και έστρεφαν τον λαό-μάζα κατά των Πυθαγορείων: ο Κύλων και ο Νίνων. Ο πρώτος δεν είχε γίνει δεκτός από τον Πυθαγόρα στη σχολή, όταν αυτοεπαινούμενος είχε πάει στον Πυθαγόρα ζητώντας να γίνει μαθητής του. Ήταν πλούσιος, καλής καταγωγής αλλά φορτικός, βίαιος και τυραννικός, χρησιμοποιώντας τον κύκλο των φίλων του και τη δύναμη του πλούτου του για να μπορεί ν' αδικεί. Θεωρούσε ότι ήταν πιο άξιος απ' όλους για να γίνει μέτοχος και στη φιλοσοφία του Πυθαγόρα. (Πορφύριος "Πυθαγόρου βίος"54).

Ο δε Νίνων, αναφέρει ο Ιάμβλιχος, "προσποιούμενος μεν εξητακέναι τα των Πυθαγορείων απόρρητα, πεπλακώς δε και γεγραφώς εξ ων μάλιστα αυτούς ήμελλε διαβαλείν, και δους τω γραμματεί βιβλίον εκέλευσεν αναγιγνώσκειν, ην δ' αυτώ επιγραφή μεν λόγος ιερός...", δηλαδή "ισχυριζόμενος ότι είχε εξετάσει τα μυστικά των Πυθαγορείων και αφού πλαστά σχεδίασε και συνέγραψε τέτοιες λεπτομέρειες, οι οποίες ήταν ειδικά υπολογισμένες να ενοχοποιήσουν τους Πυθαγορείους, έδωσε στο γραμματέα το βιβλίο και διέταξε να το διαβάσει, το βιβλίο επιγραφόταν Ιερός Λόγος ..." (Ιαμβλίχου "Πυθαγορικός βίος" 258, σελ. 180, εκδ. Πύρινος Κόσμος.). Και συνεχίζει παρακάτω ότι " τόσο πολύ εξαγρίωσε το πλήθος με τις συκοφαντίες του, ώστε μετά από λίγες μέρες μεγάλο πλήθος λαού συναθροίστηκε με την πρόθεση να επιτεθεί κατά των Πυθαγορείων". Αν και ο Πυθαγόρας έχαιρε άκρας εκτίμησης, όμως το πλήθος που "άγεται και φέρεται" γρήγορα γοητεύθηκε από τους δημαγωγούς και τον "αποτυχημένο μαθητή" Κύλωνα. Έτσι απέδιδαν στον Πυθαγόρα και τους οπαδούς του όλα τα κακά που έπλητταν την πόλη. Σεισμός, λοιμός, κακοκαιρίες, ό,τι άσχημο και να γινόταν οφειλόταν στις "τελετές" των Πυθαγορείων που εξόργιζαν τα "πνεύματα". Κάποια μέρα το εξαγριωμένο πλήθος επιτέθηκε και έκαψε τη Σχολή σκοτώνοντας τους περισσότερους μαθητές.Πολλοί λίγοι σώθηκαν και ανάμεσα τους και ο Πυθαγόρας, ο οποίος όμως μετά από λίγο χρονικό διάστημα πέθανε από τη λύπη του.

"Τάδε εγράψατο και αντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου Αλωπεκήθεν αδικεί Σωκράτης, ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δε καινά δαιμόνια εισηγούμενος αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος". Απόδοση: Ο Πιτθεύς Μέλητος του Μελήτου κατήγγειλε και ενόρκως διαβεβαίωσε κατά του Σωκράτους του Σωφρονίσκου εκ του δήμου Αλωπεκής τα ακόλουθα: Ο Σωκράτης είναι ένοχος αρνούμενος να αναγνωρίσει τους θεούς που αναγνωρίζει το κράτος, και ως εισηγούμενος νέας θεότητας είναι επιπλέον ένοχος, διότι διαφθείρει τους νέους. Η προτεινόμενη ποινή είναι θάνατος. (Διογ. Λαερτίου "Βίοι φιλοσόφων" Β-5.40) Αυτή ήταν η κατηγορία με την οποία οι Αθηναίοι έστειλαν το Σωκράτη στο Δικαστήριο και καταδικάστηκε να πιεί το κώνειο. Μάρτυρας της Φιλοσοφίας, μαζί με τον Τζορντάνο Μπρούνο, ο Σωκράτης αποτελεί ένα από τα συγκλονιστικότερα παραδείγματα ανθρώπου που διώχτηκε και πέθανε για την ελεύθερη σκέψη του.

Ο Σωκράτης είχε πάρει το αριστείο της ανδρείας για τη συμμετοχή του σε μάχες. Είχε αρνηθεί να καταδώσει στους τριάκοντα τυρράνους κάποιον πολίτη που ήθελαν να θανατώσουν. Ακόμη, σύμφωνα με το Διογένη το Λαέρτιο, ο Σωκράτης ήταν ο μόνος που εναντιώθηκε στην καταδίκη σε θάνατο των δέκα στρατηγών της ναυμαχίας των Αργινουσών - οι οποίοι διώκονταν επειδή λόγω κακοκαιρίας δεν είχαν περισυλλέξει και θάψει τους νεκρούς - και πήγε ενάντια στους εξαγριωμένους πολίτες έχοντας την προεδρία της Βουλής (του δικαστηρίου που έκρινε την υπόθεση). Ο Σωκράτης, ενώ μπορούσε να δραπετεύσει από τη φυλακή, δεν το έκανε, ούτε είχε δεχτεί να έχει δούλους ή άλλες προσφορές από πλούσιους φίλους και μαθητές του. Παρόλα αυτά όμως διώχτηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο, προς μεγάλη απογοήτευση του τότε νεαρού μαθητή του και αργότερα μεγάλου φιλοσόφου, Πλάτωνα. Μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας ο Σωκράτης κατέχει σήμερα μια πολύ σημαντική θέση. Αποτελεί μάλιστα σταθμό για να χωρίζονται οι περίοδοι της φιλοσοφίας, αφού έχουμε ως γνωστόν την προσωκρατική φιλοσοφία, τη σωκρατική και τις σωκρατικές σχολές. Η ζωή του ήταν ένα υπόδειγμα αφοσίωσης στη φιλοσοφία και τα λόγια του αποτελούν αιώνιες σελίδες ηθικής φιλοσοφίας μέσα στα γραπτά του Πλάτωνα. Ακόμη και τις ημέρες και τις ώρες πριν από το θάνατό του τις αφιέρωσε σε συζητήσεις για την αθανασία της ψυχής και τη μετενσάρκωση. Μέχρι το τέλος προέτρεπε τους μαθητές του να συνεχίσουν να ασχολούνται με τη φιλοσοφία, όπως διηγείται ο Πλάτωνας στο Φαίδωνα.

Ο Πλάτων -έχοντας ίσως στον νου του την καταδίκη του δασκάλου του και τη δική του πικρή εμπειρία στη Σικελία- περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τη μοίρα του φιλοσόφου που προσπαθεί να στρέψει και τους συνανθρώπους του, οι οποιοι, ζουν μέσα στην άγνοια, στη μελέτη της φιλοσοφίας. Τον παρομοιάζει με δεσμώτη στο βάθος ενός σπηλαίου, ο οποίος κατορθώνει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να βγει από το σπήλαιο και να δει το φως του ήλιου. Όταν επιστρέφει στο σπήλαιο, για να διδάξει την αλήθεια σε όσους βρίσκονται ακόμα δεμένοι και έχουν μπροστά τους μόνο είδωλα της πραγματικότητας, εκείνοι δε θα τον πιστέψουν, θα προτιμήσουν να μείνουν στην πλάνη τους και θα τον προπηλακίσουν, ίσως μάλιστα απειλήσουν να τον σκοτώσουν (όπως συνέβη και με τον Σωκράτη).

Μέσα στις διώξεις αυτές, με διάφορες προφάσεις διώχτηκε και ο Πλάτωνας, ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους όλων των εποχών. Ιδιαίτερα χαρακτηρίστηκε για το θάρρος και το ελεύθερο πνεύμα του. Είχε πάρει το αριστείο της ανδρείας για το θάρρος του στη μάχη. Λέγεται ότι κάποτε ανέβαινε στην Ακρόπολη μαζί με το στρατηγό Χαβρία, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε θάνατο. Μόνος απ' όλους τους Αθηναίους τον υπεράσπισε ο Πλάτωνας. Τότε πλησίασε τον Πλάτωνα ένας συκοφάντης, ο Κρωβύλος, και του είπε: "Ερχεσαι άλλον να υπερασπιστείς και δεν ξέρεις ότι και σένα σε περιμένει το κώνειο του Σωκράτη". Τότε ο Πλάτωνας επικαλέσθηκε τη διάκρισή του στη μάχη και του είπε: "Και όταν πολεμούσα για την πατρίδα υπέμενα τους κινδύνους, και τώρα για το χρέος μου προς ένα φίλο θα τους υπομείνω".

Ο Πλάτωνας διώχτηκε από τους τυράννους των Συρακουσών, όταν πήγε εκεί σε μια προσπάθεια να ιδρύσει μια πολιτεία βασισμένη στις αρχές του ομώνυμου διαλόγου του. Στην αρχή ο τύραννος Διονύσιος του Ερμοκράτη τον ανάγκασε να τον συναναστρέφεται. Όμως ήρθε σε αντίθεση με το πνεύμα του Πλάτωνα, ο οποίος εξέφραζε ελεύθερα τις ιδέες του. Σκέφτηκε μάλιστα να σκοτώσει τον Πλάτωνα και θα το έκανε, αν δεν το συγκρατούσαν οι φίλοι του. Έτσι τον πούλησε σαν δούλο. Τον έδωσε σε κάποιο Σπαρτιάτη, ο οποίος τον πούλησε στην Αίγινα που τότε βρισκόταν σε θανάσιμη έχθρα με τους Αθηναίους. Τότε τον κάλεσαν αμέσως σε δίκη, για να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Σύμφωνα με μια παράδοση, το δικαστήριο κράτησε απόλυτη σιωπή περιμένοντας το αποτέλεσμα. Τελικά αποφάσισαν να μην τον σκοτώσουν, αλλά να τον πουλήσουν πάλι, σαν αιχμάλωτο πολέμου πια. Τότε βρέθηκε ο Αννίκερις ο Κυρηναίος κατά τύχη στην Αίγινα και τον αγόρασε, για να τον αφήσει αμέσως ελεύθερο. Μάλιστα λέγεται ότι δε δέχτηκε τα χρήματα που του πρόσφεραν μετά οι φίλοι του Πλάτωνα. Ο θρύλος λέει ότι ο Λακεδαιμόνιος Πόλλις που τον πούλησε, πνίγηκε από την οργή του θεού για τη συμπεριφορά του προς το φιλόσοφο. Ο Πλάτωνας είχε επίσης πολλές περιπέτειες και με το Διονύσιο το Νεώτερο. Πιστεύεται ότι αυτός κράτησε στην αρχή θετική στάση απέναντι στον Πλάτωνα, ο οποίος ήταν τότε γνωστός σ' όλη την Ελλάδα. Γρήγορα όμως υπερίσχυσε το τυραννικό του πνεύμα και ο φιλόσοφος βρέθηκε ξανά σε θανάσιμο κίνδυνο. Τελικά επέστρεψε στην Αθήνα χάρη στη βοήθεια των φίλων του.

Ένα τραγικό παράδειγμα στην ιστορία της φιλοσοφίας ήταν η Υπατία, η τελευταία φιλόσοφος της Αλεξάνδρειας, που έζησε μέσα στην ταραχή των συγκρούσεων των Χριστιανών και των "εθνικών", κατά τις οποίες ομάδες φανατικών χριστιανών, ανάμεσα σε άλλα, κατέστρεφαν με σφυριά τις παραστάσεις των Αιγυπτιακών ναών, πιστεύοντας ότι εκτελούσαν "θεάρεστο" έργο. Οι μεγάλες γνώσεις και η ευγένεια του χαρακτήρα της Υπατίας, που είχε αναλάβει τη διεύθυνση του Μουσείου (έτσι ονομαζόταν η φιλοσοφική Νεωπλατωνική σχολή στην Αλεξάνδρεια), προσέλκυσαν πάρα πολλούς μαθητές. Ασχολήθηκε με τα μαθηματικά και θεωρείται σαν μια από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες της εποχής της στο χώρο της φιλοσοφίας. Οι σχέσεις της με όλους ήταν πολύ καλές. Όμως ο χριστιανικός φανατισμένος όχλος - οπαδοί του επίσκοπου Κύριλλου- καιροφυλακτούσε. Λόγω των καλών σχέσεών της με τον έπαρχο, "θεώρησαν" ότι αυτή έφταιγε για κάποια δυσμενή απόφαση. Έτσι μια μέρα, ενώ διέσχιζε το δρόμο, όρμησαν, την κατέβασαν από την άμαξα και την τράβηξαν μέχρι την πιο κοντινή εκκλησία. Εκεί την κομμάτιασαν ζωντανή σε μικρά κομμάτια με κοχύλια, την έκαψαν και σκόρπισαν τη στάχτη. Μέσα σ' ένα πανδαιμόνιο εγκληματικής ατμόσφαιρας εξόρκιζαν το "σατανά" που προσωποποιούσε και ενσάρκωνε η φιλοσοφία. Ο αυτοκράτορας για "τιμωρία" απαγόρευσε στους μοναχούς να εμφανίζονται δημόσια στην πόλη. Η Υπατία ήταν ο τελευταίος μάρτυρας της φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια. Τα έργα της χάθηκαν και το όνομά της παραμελήθηκε για αιώνες. Δεν παύει όμως να ανήκει στους μάρτυρες της ελεύθερης σκέψης και στα θύματα της μισαλλοδοξίας και του θρησκευτικού φανατισμού.

Το 529 μ.Χ. ο Ιουστινιανός κατάργησε την Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών, η οποία λειτουργούσε συνεχώς επί 1.000 σχεδόν χρόνια και δήμευσε την περιουσία της. Οι τελευταίοι διδάσκαλοι κυνηγημένοι βρήκαν καταφύγιο στην αυλή του λάτρη του ελληνικού πολιτισμού πέρση βασιλιά Χοσρόη. «Θεσπίσας πρόσταξιν (ο Ιουστινιανός) έπεμψεν εν Αθήναις κελεύσας μηδένα τολμάν διδάσκειν φιλοσοφίαν» (Ιωάννης Μαλάλας). «Απαγορεύουμε να ασκούν διδασκαλία αυτοί που πάσχουν απ’ την ιερόσυλη τρέλλα των Ελλήνων» (Ιουστινιάνειος Κώδικας, I, 11,10). Το 546 στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν γραμματικοί, ρήτορες, νομικοί και γιατροί. Το 562, όπως αναφέρει ο Μαλάλας, «Έλληνες πιάστηκαν και διαπομπεύθηκαν μέσα στην Κωνσταντινούπολη ταυτόχρονα με το κάψιμο ελληνικών βιβλίων».

Μέσα στο Μεσαίωνα της Ευρώπης και στον τρόμο που προκαλούσε η Ιερά Εξέταση, εμφανίζεται ένας κοσμοπολίτης φιλόσοφος, ο Τζορντάνο Μπρούνο. Γεννημένος στη Νόλα της Νάπολης, πρωτοπόρος της ιδέας της Ενωμένης Ευρώπης, ταξιδεύει παντού. Εκπλήττει τους πάντες με τη βαθειά γνώση του, πολλές φορές ανεξήγητη, τον αντιδογματισμό και την ευθύτητά του. Δεν "κάνει πολιτική" αλλά εκφράζει καθαρά και ξάστερα τις ιδέες του αντίθετα προς το κάθε λογής κατεστημένο. Μέσα σ' ένα θρησκόληπτο όχλο που κυριαρχεί στην Ευρώπη μιλά για άπειρους κόσμους, για την ενότητα της ζωής, για τον ολιστικό άνθρωπο, για τη δύναμη της δημιουργικής φαντασίας και το ρόλο της, για την ολοκλήρωση καθώς και για τη μνημοτεχνική. Θεωρείται μάλιστα ότι κατείχε ένα σύστημα μνημοτεχνικής τόσο αποτελεσματικό, που τον ζητούσαν παντού να το διδάξει. Ο Τζιορντάνο Μπρούνο υποστήριζε ότι το Σύμπαν είναι άπειρο και ομογενές. Η Ιερά Εξέταση τον θεώρησε επικίνδυνο αιρετικό και το 1600 τον καταδίκασε σε δια πυράς θάνατο. Στην εικόνα φαίνεται λεπτομέρεια από πίνακα του André Durand (2000), όπου εικονίζεται ο θάνατος του Μπρούνο.

Επίσης έφερε στο φως διδασκαλίες των προσωκρατικών, του Πλάτωνα και ακόμη του μυθικού Ερμή του Τρισμέγιστου, χτυπώντας την Αριστοτέλεια λογική που, μέσω μιας εκφυλισμένης σχολαστικής μορφής της, κυβερνούσε τη βυθισμένη στο Μεσαίωνα Δύση. Όμως η Ιερά Εξέταση καιροφυλακτεί. Ένας αποτυχημένος μαθητής τον προδίδει κι έτσι σύντομα βρίσκεται έγκλειστος στις τρομερές φυλακές "Πιόμπι" της Ρώμης, φυλακές υποβρύχιες όπου ο χτύπος των νερών "θρυμματίζει" το νου κάθε φυλακισμένου. Εκεί έμεινε έγκλειστος ο Τζορντάνο Μπρούνο επτά ολόκληρα χρόνια. Λίγες μέρες πριν από τη δίκη του κατορθώνει να ξεπεράσει όλα τα προβλήματα της πολύχρονης φυλάκισης που τον είχε μετατρέψει σε ζωντανό τέρας και με θάρρος κατακεραυνώνει τους δικαστές του που τον δίκαζαν "στο όνομα του θεού" και του πάπα. Καταδικάζεται να καεί στο "Κάμπο ντι Φιόρι" της Ρώμης, πλατεία που πουλούσαν λουλούδια. Μαζί του καίγονται και πολλά από τα βιβλία του, τα οποία μετά τις "μάγισσες" και τους "μάγους" θεωρούνταν από την Ιερά Εξέταση ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός της "πίστης".

Λέγεται ότι, όταν άκουσε την απόφαση, είπε στους δικαστές: "Εσείς που με δικάζετε και λέτε την απόφαση τρέμετε περισσότερο από μένα που την ακούω". Ο Τζορντάνο Μπρούνο υπήρξε ένας φιλόσοφος μάρτυρας των ιδεών του. Ήταν ένας γνήσιος εκφραστής της ελεύθερης σκέψης σε μια εποχή που βασίλευε ο σκοταδισμός, η κυριαρχία του πάπα, ο φανατισμός των μοναχικών ταγμάτων και κυρίως η άγνοια. Σαν νέος Σωκράτης πέθανε για τις ιδέες του. Σκόρπισαν τις στάχτες του στους ανέμους και για δύο σχεδόν αιώνες το όνομά του και τα έργα του δεν αναφέρονταν καν. Όμως ο κύκλος του σκοταδισμού έκλεισε και ένας νέος κύκλος έρευνας ξεκίνησε μετά τις πυρές της Ιεράς Εξέτασης.

Aλλά και μετά από την Αναγέννηση παρατηρήθηκε ανασυγκρότηση των δυνάμεων της αντίδρασης, ώστε να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους. Παρατηρήστε τη σειρά των διαφανειών που ακολουθούν και πείτε την Ιστορία με δικά σας λόγια:

Στη φωτογραφία βλέπετε τον γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο του εικοστού αιώνα Ζαν Πωλ Σαρτρ, καθώς τον παρακολουθεί η αστυνομία των Παρισίων, τον Μάη του '68.