ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ: ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Οι διαφορετικές φιλοσοφικές θεωρίες για το ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΤΕΧΝΗ αναφέρονται κυρίως στο τι προσπαθεί να κάνει ο καλλιτέχνης. Πρέπει όμως να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στο ίδιο το έργο τέχνης και στις βασικές έννοιες που διευκολύνουν την κατανόησή του. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι κυριότερες από αυτές τις έννοιες είναι εκείνες της μορφής και του περιεχομένου του έργου. Άς πάρουμε για παράδειγμα τον πίνακα LAS MENINAS του ισπανού ζωγράφου Βελάσκεθ.

Δε χρειάζεται να αναζητήσουμε αφηρημένους ορισμούς των εννοιών, για να κατανοήσουμε, σε ένα πρώτο επίπεδο, τη διάκριση της μορφής από το περιεχόμενο. Αυτές είναι δυο έννοιες αδιαχώριστες. Θέλω να πω ότι η μορφή (forma) είναι η υλοποίηση αυτού που έχει στον νου του ο καλλιτέχνης, δηλαδή η μετατροπή του σε ΑΠΤΟ έργο τέχνης, με χρώματα, μπογιές, σχήματα, όγκους, φωτοσκιάσεις κλπ.

Μπορούμε να διακρίνουμε εκείνο για το οποίο “μιλάει” το έργο, δηλαδή το θέμα και τα επιμέρους στοιχεία του- από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται αυτό το θέμα- δηλαδή τη μορφή μέσα από την οποία αναδεικνύεται. Το “τι” παριστάνει ο πίνακας, το “τι” αφηγείται, το “τι” εκφράζει ή το ποια είναι η “κεντρική ιδέα” του. Αυτά όλα μπορούν να απομονωθούν από το “πώς” μας φανερώνονται μέσα από το συγκεκριμένο έργο. Κάποια κοριτσάκια που σχετίζονται με τη διαδοχή του ισπανικού θρόνου, λοιπόν, όπως τα αντικρύζει ο ζωγράφος. Και, μέσα από τον καθρέφτη, δυο βασιλικές φιγούρες. Αυτό είναι το θέμα του πίνακα του Βελάσκεθ.

Το ίδιο ακριβώς θέμα θα μπορούσε να αποδοθεί με διαφορετικές μορφές. Για παράδειγμα σας δίνω τη σύνθεση "Η Αλίκη και οι Meninas":

H, πιο χαρακτηριστικό ακόμα, η διασκευή των Meninas από τον Πάμπλο Πικάσο:

Το σημαντικό είναι να κατανοήσουμε πως τα θέματα της Τέχνης (ίδια και επαναλαμβανόμενα από την Προϊστορία έως σήμερα) αποδίδονται, από τον κάθε καλλιτέχνη, με διαφορετική ΜΟΡΦΗ. Αυτή η διαφορετική μορφή που επιστρατεύει ο κάθε ξεχωριστός καλλιτέχνης προσδίδει στο έργο τέχνης και ένα διαφορετικό ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ. Σε αυτή την οργανική, αδιάρρηκτη σχέση μορφής και περιεχομένου -που διαφοροποιείται ανάλογα με το είδος ή την τεχνοτροπία- αναγνωρίζουμε αισθητική αξία, και χωρίς αυτή δε θα κάναμε καν λόγο για έργο τέχνης. Αυτήν πρέπει να παίρνουμε οπωσδήποτε υπόψη μας κατά την κριτική αξιολόγηση κάθε καλλιτεχνήματος. Παράδειγμα: να συγκρίνετε την Αφροδίτη της Μήλου και την "Αφροδίτη της Μήλου με συρτάρια" του Σαλβατόρ Νταλί: